Наманган давлат университети педагогика факультети

Бош мия ва орқа мия узатгич йўллари.
Бош хужайрасида жуда кўп ўсимталар бўлиб, хужайрадан узоқлашганларини асаб толари, лекин хужайрадан четга чиқолмаган ўсимталарни бош мия ва орқа мия ўтказгичлари деб юритилади. Марказий асаб системасидан тарқалаётган бир тутамни ташкил қилган толаларни перефирек асаблар деб юритилади.
Энди бош мия ва орқа миядаги ўтказгия йўлларини кўриб чиқамиз. Бош мия ва орқа миядаги асаб толалари ҳар хил узунликка эга бўлиб, бир хилари яқинроқдаги нейрон билан, бошқалари узоқроқдаги нейрон билан алоқада бўлади. Баъзилар эса хужайраларждан жуда узоқлашиб кетган бўлади. Шу сабабли марказий асаб системаси доирасида импульсларни ўтказиб асаб системаси доирасида импульсларни ўтказиб турувчи ўтказгичларни 3 тургага ажратиш мумкин.
1.праекцион узатгичлар бу турдаги узатгичлар марказий асаб системасининг юқори бўлмаларини пастки бўлмалар билан икки йўл орқали боғлаб туради. Биринчиси юқоридан пастга йўналган бўлиб импульсларни бош миянинг юқоридаги бўлмаларидан пастки бўлмаларига ўтказиб туради. Бу йўлларни марказдан қочма йўллар деб юритишади. Бу йўллар ҳаракатлантируви хусусиятга эга иккинчи йўллар эса ташқи тарафдан марказга томон йўналаган бўлиб тери мушаклар, бўғимлар ва суяклардан келаётган импульсларни марказга ўтказиб туради. Шу сабабли бу йўлларни марказга интилма йўл деб ҳам юритилади. Бу йўллар сезгирлик хусусиятига эга.
2.Коммесурал ёки бирлаштирувчи узатгичлар. Улар иккала ярим шарни ўзаро бирлаштириб турувчи узатгичлардир. Масмалан илгаксимон бурмаларни кўриш дўнглиги билан иккала кўриш дўнглигини бир бири билан боғлаб турувчи ҳамда чап ва ўнг ярим мияларни ўзаро боғлаб турувчи ўтказгичлардир.
3.Алоқадор ўтказгичлар бу ўтказгичлар ярим шар доирасида миянинг яқин ва узоқ участкаларини бир бири билан боғлаб туради. Қисқа асаб толалари мия бурмаларининг яқин жойлашаган қисимлари билан узун толалари эса ярим шарни бир қисмини иккинчи бошқа қисмлари билан боғлаб туради. Масалан:ёйсимон тутам пешона қисмини пастки ва ўрта бўлимларини чакка қисмини гардан қисми билан эса пастки узунчоқ тутам боғлб туради худди шуларга ўхшаш пешона гардан, пешона-бош суяк қисми ва ҳ.к. тутамлар ҳам ўтказгичлик фаолитяти бўлади.