Наманган давлат университети педагогика факультети

Ақли заифлик
Ақли заиф деганда бош миянинг органик жихатдан жарохатланиши натижасида психик, биринчи навбатда интеллектуал ривожланишнинг турғун пасайиши тушунилади. Ақли заиф болалар умумтаълим мактаблари дастурини ўзлаштиришга қодир бўлмайдилар.
Оғир даражадаги ақли заиф болалар мактабда билим ва кўникмаларни ўзлаштириб олалмайдилар.
Ақли заифликнинг клиник-психолого кўринишида етакчи нуқсон билиш фаолиятининг ривожланмай қолганлигидир. Билиш фаолиятининг пасайганлиги фикрлаш реакциялари, психик жараёнларнинг сурати, харакатчанлигининг бузилиши, диққат, хотира ва бир қатор пўстлоқ функсияларнинг ривожланмай қолганлигида намаён бўлади.
Ақли заифликнинг этиалагияси турличадир. Ақли заифлик хомиланинг она қорнидалигида, туғилишда ёки илк ривожланиш даврида марказий нерв тизимининг генетик бузилишлари, жарохатлар, асфиксия, инфексиялар, интаксикациялар оқибатида келиб чиқади.
Ақли заифликнинг асосий формаларини клиник тавсифи жарохатнинг патагенези, салбий таъсирнинг вақти билан чамбарчас боғлиқдир.
Антагенезнинг илк босқичларида марказий нерв тизимининг жарохатланишида (1,5- 2 ёшгача) биринчи навбатда пўстлақ тизимининг шаклланишига зарар етади. Жарохатланишнинг марфолагик кўринишда ва психик нуқсоннинг клиник намаён бўлишида ривожланмай қолиш устун бўлади. Бундай болаларда олигафрения турли вариантлари хақида гапириш мумкин.
Каттароқ ёшда, аёлни бош миянинг пўслоқ тизимининг нисбатан етилган даврида юз берган салбий таъсир натижасидаги нерв тизимининг марфологик ва клиник кўринишда деменсиянинг турли кўринишл ари устунлик қилади.
«Олигафрения» терминининг клиник кўриниши қуйидагилар билан характерланадиган болаларни назарда тутади:

1. 
   психик ривожланмай қолганликнинг турғун характердалиги;
   
2. 
   Интеллектуал нуқсон тузилишда маъум тафаккурнинг заифлигини устунлиги;
   
3. 
   Бағрикенгликнинг йўқлиги.
   

Олигафрениянинг сабаблари турличадир. Этиалагик белгилар бўйича Олигафрения иккита асосий гурухга ажратилади:

1. 
   Эндаген (генетик) таъсирлар оқибатида келиб чиққан, ирсий патолагия билан боғланган ёки оилада мавжуд бўлган ёки ушбу индивида биринчи марта пайдо бўлган Олигафрения; Экзаген таъсирлар натижасида (хомилалик ёки постнатал антагенезнинг дастлабки босқичларидаги инфексиялар, интаксикациялар, бош мия травмалари) келиб чиққан Олигафрения.
   

Текшириш методларининг такомиллашиб бариши мунасабати билан нерв системосининг генетик жарохатланиши сабабларига катта ахамият бериб келинмақ даво ақли заифликнинг келиб чиқишидаги кўп болалар ана шу сабабларга боғлиқ деб кўрсатилмоқда.
Ақли заифликнинг генетик фармосига храмосамаларнинг турли бузилишлари билан боғлиқ олигафрения киради. Бунда хужайрадаги храмосамалар сонининг ўзгариши, мазаик шаклда бўлиши (баъзи ҳужайраларда храмосамалар санини ўзгариши, храмосамаларнинг тузилишини бузилиши-храмосамаларнинг бир қисмининг йўқ бўлиши), бир храмосаманинг қисмини бошқасига қўшилиши (транслакация), храмосама фармосининг ўзгаришлари кузатилади.
Храмосамалар бузилишининг сабаблари турлича бўлиб, улар тўлиқ аниқланмаган. Буларга хусусан ота-оналарнинг генератив хужайраларининг тўла ривожланмаганлиги (храмосамалор қаторининг нотўғри бўлиши, ёш ўтган сари уларнинг «қариши», кимёвий маддалар билан зарарланиши, сурункали касалликлар, радиация) киради. Ота-оналар жинсий ҳужайраларининг ривожланмай қолишида, ҳужайраларнинг бўлиниши жараёнида храмосамаларнинг ажралиши бузилади ва турли вариантдаги храмосамаларнинг бузилиши келиб чиқади.