Наманган давлат университети педагогика факультети

Эшитиш функциясининг бузилишлари
Эшитиш анализаторининг шикастланиши оқибтида эшитиш қобилиятининг пасайиб кетши-карлик, қулоғи оғирлик, эшитш агнозияси каби нуқсонлар пайдо бўлади. Ёш болалардаги эшитиш пасайши кўпинча эшитиш асабьларининг шикастланши билан боғлиқ бўлади. Масалан мактаб ёшидаги болаларнинг 70% учрайдган карлик миненгит касали билан оғриганда пайдо бўлади. Олит эшитиш аъзоларининг аномал ривожланиши, турли шакастлар ҳам карликка сабаб бўлади.
Карликнинг тоифалари
Карлик турларини хар хил пренцпларга қараб тоифаларга ажратишган. Масалан қачон карлик пайдо бўлганига қараб ҳам ажраишади. Хомила даврдаёқ эшитиш аъзоларининг ривожланмай қолиши, ёки шикастланиши, туғилгандан сўнг ўса бошлаш даврида хар хил сабабларга кўра эшитмай қолиши ва ҳ.к. Кўп холларда болаларнинг ёш давридапереферек ретцепторларининг маркзини шикастланиши натжасида карлик пайдо бўлади. Албатта кар болаларда соғлом боларга хос бўган барча хуцсусиятлар мавжуд. Аммо кар блардаги нутқнинг йўқлиги улар психикаси атроф мухтга мослашуви жараёнида ўзига хос хусусиятларга эга бўлади. Ўз навбатида нутқ фикрлаш блан ўзаро боғлиқ бўлганлиги сабабли кар болалар фикрлаш жараёни алохида хусусиятга эга бўлади.. бу хусусият шундан иборатки, кар болалардаги фикрлаш қобилияти, кўриш, сезиш, хид билиш каби анализаторлар асосида ривожлаади. Яъни уларни фикрлаши аниқ образли бўлади. Аммо бу холат хеч қачон ақли заифлик белгиси бўлмаган. Бундай болалар махсус боғча ёки мактабларда тарбия олслар. Хаётий зарур сўзлар айтишга ўргана оладилар ва албатта фикрлаш қобилияти хам шакиллана боради. Болалардаги бундай нуқсонларни қанчалк эртароқ англанса, уларнинг сўз бойлиги шунчалиу ортади ва мулоқот қлишларига имкон яратилади. Оғзаки нутқга эртароқ ўргатиладиган кар болалар мунтазам шуғулана бориб, сухбатдошининг гапларини унинг лаб қимирлашига қараб ҳам аниқлаб оладиганлари хам бўлади. Бундай самарга албатта малакали педагоглар ёрдамида эршлад. Аммо ханузгача етарли даражада мукаммал бўлган методик қўлланмаларнинг йўқлиги, махсус боғча ва мактабларнинг етарли эмаслги, қолаверса малакали педагог тарбиячиларннг камлиги боис кар блаларнинг кўпчилиги эгаллай олмаяпти ва атрофдагилар билан мимика ёки қўл ҳаракати билан мулоқотда бўлаяпти. Шуни хам эслатиб ўтишимиз зарурки, баъзи бир муаллифлар кар болаларни чала ақли заиф, кўп холларда тажанг ва касалмандбўлади деб камситишган. Бундай фикрларга 18-асрдаёқ А.Радишев қарши чиқиб, карлар психикасини ўзига хос таърифлаган. Карлар характеридаги тажанглик, баъзи холлардаги қўполлик ёки жазавали бўлишлик, аввало улар хаётида одамлар билан нормал мулоқотда бўла олмасликларидан келиб чиқадган ноқулайликлар, ишсизлик, қашшоқлик каби хукм сурган иллатлар эски даврга хос бўлган кўникишдир. Кейинги даврдаги тадқиқотлар эса кар инсонларнинг хам яхши хислатлар эгаси эканлигини тасдиқлади. Уларда хам мехнат севарлик, ўз ўқитувчи тарбиячиларига содиқлик. Халоллик, хамдўстлик. Адолатлилик-яъни барча соғлом одамларга хос бўлган хусусиятлар етарли эканлиги аён бўлди. Шу сабабли ишлаб чиқишни корхоналарда ва турл хил касбларда кар одамлар самарали мехнат қилмоқдалар. Уларннг хаётга тез мосланиб кетишда малакали педагог тарбиячиларнинг роли мухим.