Namangan davlat universiteti fizika matematika fakulteti fizika kafedrasi

Magnitoelektrik mexanizm
Elektromagnit mexanizm
afzalligi	kamchiligi	afzalligi	kamchiligi

Ferrodinamik mexanizm		Elektrodinamik mexanizm
afzalligi	kamchiligi	afzalligi	kamchiligi

Mavzuni mustahkamlash uchun o’quvchilarga quyidagi savollar beriladi:

1. O’lchash asboblari va elektrik o’lchashlarning xalq xo’jaligidagi ahamiyatini tushuntiring.

2. O’lchash asbobi deganda nimani tushunasiz?

3. Analogli va raqamli o’lchash asboblarining bir-biridan farqini tushuntiring.

4. Bevosita taqqoslaydigan va bilvosita taqqoslaydigan o’lchash asboblar haqida nimalar bilasiz?

5. Elektr o’lchash asboblariga qanday texnik talablar qo’yiladi?

6. Keltirilgan xatolik deganda nimani tushunasiz?

7. Elektr o’lchash asboblarining aniqlik sinfi nimani ifodalaydi?

8. Qo’shimcha xatoliklar nimaning hisobiga kelib chiqadi?

9. Asbobning tez ishlay olishi va asbobning o’zi iste’mol qiladigan quvvat haqida ma’lumot bering.

10. Elektr o’lchash asboblariga qanday shartli grafik belgilar qo’yilishi mumkin?

11. Elektr o’lchash asboblarining asosiy qismlari nimalardan iborat bo’ladi?

12. Elektromexanik o’lchash mexanizmlari qanday turlarga bo’linadi?

Tushunchalar_tahlili”_metodidan_foydalanib_yoritib_kelish'>Uyga vazifa: Mavzuga oid atamalarni “Tushunchalar tahlili” metodidan foydalanib yoritib kelish

№	Tushunchalar	Tahlillar
1.	O’lchash
2.	O’lchash asbobi
3.	Anologli o’lchash asbobi
4.	Raqamli o’lchash asbobi
5.	Keltirilgan xatolik
6.	Asosiy xatolik
7.	Qo’shimcha xatolik
8.	Asbobning sezgirligi
9.	Asbobning tez ishlay olishi
10.	Izolyatsiya mustahkamligi
11.	Magnitoelektrik mexanizm
12.	Elektromagnit mexanizm
13.	Elektrodinamik mexanizm
14.	Ferrodinamik mexanizm
15.	Induktsion mexanizm

XULOSA

Hozirgi vaqtda hamma o’lchash turlari ichida eng ko’p rivojlangani elektr o’lchashlardir.

Elektr o’lchashlar boshqa o’lchash vositalariga qaraganda qator afzalliklarga egadir. Jumladan, elektr o’lchashlarni uzoq masofadan turib olib borish mumkin (televizion o’lchash). Masalan, ko’chma qutb stantsiyalarida havo xaroratini, shamol tezligini avtomatik metereologik qurilmalar o’lchaydi va natijasini katta Yerga uzatadi. Yerning sun’iy yo’ldoshiga o’rnatilgan asboblar o’lchash natijalarini Yerga 1000 km dan ko’proq balandlikdan uzatadi. Yirik energotizimning boshqaruv markazidagi operator istagan vaqtda tegishli tugmani bosib, o’zidan yuzlab kilometr uzoqda joylashgan ob’ektlardan kerakli ma’lumotlarni olishi mumkin. Elektr o’lchash asboblari o’lchanuvchi miqdorning ayni vaqtda tegishli qiymatini bilib olishga yordam beribgina qolmay, hatto bu miqdorning vaqtga qarab o’zgarishini ham yozib olish imkonini beradi. Elektr o’lchashlar elektrdan boshqa miqdorlarni dastavval elektr miqdorlariga aylantirib, so’ngra ularni ham o’lchash imkonini beradi. Masalan, kuch (zo’riqish), bosim, tezlik, harorat va shunga o’xshashlar elektr miqdoriga aylantiriladi va elektr o’lchash asboblari bilan o’lchaydi. Elektr o’lchash asboblarining turlari doim o’zgari bormoqda, shuni hisobga olib texnika taraqqiyotining xozirgi zamon bosqichida kelajak mutaxassislarni tayyorlashda asosiy e’tiborni asboblar tizimining ayrim turlarini o’rganishga emas, balki ularning umumiy ishlash printsiplarini, tuzilish va ishlashlarini, sozlash va sinashlarini o’rganishga qaratish maqsadga muvofiqdir. Bu vazifalarning dastlabki asosi umumiy o’rta ta’lim maktablarining sakkizinchi sinfi fizika kursidan boshlab o’rganiladi. Bunda asosan yig’ilgan zanjirdagi tok qiymatlari o’lchanadi. Ularning tuzilishi va ishlash printsipi esa ko’rib chiqilmaydi. O’quvchilar tajribalarda mashg’ulot maqsadi bo’yicha natijalarni oladilar xolos. Natijani ko’rsatib bergan asbobning o’zi haqida ma’lumotga ega bo’lmaydilar. Yuzaga kelgan muammodan chiqish yo’li sifatida fizika va elektrotexnika fanlari aloqadorligiga erishish zarurligi aniqlandi. Ishning maqsadidan kelib chiqib, quyidagi vazifalar bajarildi:

1. 
   Umumiy o`rta ta’lim maktablarida fizika kursi va uni o’qitishni o’rganildi.
   
2. 
   Umumta’lim maktab 8-sinf fizikasini o’qitishni o’rganish va taxlil qilindi.
   
3. 
   8-sinf fizika kursining elektr bo’limi o’qitishning baozi jihatlari o’rganildi.
   
4. 
   O‘zgarmas elektr toki qonunlari o’rganildi.
   
5. 
   Elektr o’lchashlar va elektr o`lchov asboblari haqidagi bilimlarni to’plash va ulardan foydalanishga tavsiya etildi.
   

Ta’lim samaradorligi ta’lim mazmuninig maqsadi va vazifalariga mosligi, uning ilmiy jihatdan asoslanganligi, izchilligi, yurmush bilan bog’liqligi, shu bilan birga o’quvchilarga mos meotodlar va vositalarning tanlanishi bilan asoslanadi. Mazkur bitiruv malakaviy ishi umumiy o`rta ta’lim maktab fizika kursida elektr o`lchov asboblaridan foydalanishga qaratilgan. Bizga ma’lumki, fizikaning elektrga bog’liq bo’limi sakkizinchi sinfda o’qitiladi. Shuning uchun fizikani elektrotexnika fani va uning elektr o’lchov asboblari to’g’risidagi bilimlari asosida fanlararo aloqadorlikni ta’minlagan holda o’qitish orqali fizika ta’lim tizimini rivojlantirish va uning samaradorligini oshirishga mumkin.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1. 
   O’zbekiston Respublikasi Konsitutsiyasi. O’zbekiston, 2014-74 b.
   
2. 
   Каримов И.А. Она юртимиз вахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат қилиш - энг олий саодатдир. –Т.: Маънавият, 2016.
   
3. 
   Каримов И.А. Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. –Т.: Шарқ, 1997-69 б.
   
4. 
   Каримов И.А. Ўзбекистон буюк келажак сари. –Т.: Ўзбекистон,1998-689 б.
   
5. 
   Kаримов И.А. 2004-2009 йилларда мактаб таълимини ривожлантиришнинг давлат умуммиллий дастури тўғрисида. Ўзбекистон овози. 2004 йил.
   
6. 
   O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g`risidagi” Qonuni // Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. -T.: O’zbekiston, 1997.42 b.
   
7. 
   Бекмуродов М., Қуронбоев К. Ўзбекистан таълим тизими. Қиёсий тахлил. -Т.: «Маърифат» газетаси, 2015 йил, 8-август №63 (8816).
   
8. 
   Глазунов А., Нурминский Т. “Умумий ўрта таълимда физика ўқитиш методикаси” -Т.: Ўқитувчи, 1996-342.б.
   
9. 
   Mirzaxmedov B., G’ofurov N., Ibragimov B., Sagatova G. Fizika o’qitish metodikasi. Toshkent, TDPU, 2007.
   
10. 
    Habibullayev P., Boydedayev A., Bahromov A. Fizika 7-sinf darsligi. –T.: “O’zbekiston milliy enkislopediyasi” Davlat imiy nashryoti, 2013.
    
11. 
    Habibullayev P., Boydedayev A., Bahromov A., Yo’ldasheva M. Fizika 8-sinf darsligi. –T.: “O’zbekiston milliy enkislopediyasi” Davlat ilmiy nashryoti, 2014.
    
12. 
    Habibullayev P., Boydedayev A., Bahromov A., Yo’ldasheva M. Fizika 9-sinf darsligi. –T.: G’afur G’ulom nomidagi nashryot-matbaa ijodiy uyi, 2014.
    
13. 
    Тарасов.Л.В. Современная физика в средней школе.-М.: Просвещение, 1990.
    
14. 
    Разумовский Б.Г., Фабрикант В.А. Ўрта мактабда физика ўқитиш асослари. –Т.: Ўқитувчи 1990.
    
15. 
    Каримов А.С. ва бошқалар, “Электротехника ва электроника асослари”, Т.: Ўқитувчи 1995.
    
16. 
    Герасимов А. Электротехника. –М.: Высшая школа 1997.
    
17. 
    Хонбобоев А.И., Халилов Н.А. Умумий электротехника ва электроника асослари. -Т.: Ўзбекистон 2000.
    
18. 
    Амиров С.Ф. ва бошқалар Электр ўлчашлар. Т.: Чўлпон 2004.
    
19. 
    Иванов И.И. Электротехника. - М.: Высшая школа 1994.
    
20. 
    Каримов А.С. Назарий электротехника. Т.: Ўқитувчи 1989.
    
21. 
    Рихситиллаев Х., Алиев С.С. Электр ўлчаш асбоблари ва электрик ўлчашлар (Маъруза матни) Т.: ТДПУ 2002.
    
22. 
    Рихситиллаев Х. Электр ўлчаш асбоблари ва электрик ўлчашлар -Т.: “Янги нашр ” МЧЖ . 2007.
    
23. 
    Internet saytlari:
    

1.library.ziyonet.uz/ru/book/download/16525

2.www.fizika.ru/kniga/index.php?mode=paragraf&theme=09&id=9010

3.https://books.google.com/books?id=d_RwBQAAQBAJ

4.https://www.google.com/fusiontables/DataSource?docid.

5.kaf-fiz-1586.narod.ru/10bf/uchebnik/41.htm

6.https://edu.tatar.ru/upload/images/files/Аннотации%20по%20физике(1).doc

7.www.alleng.ru/d/phys/phys539.htm

8.school30.edu.yar.ru/docs/fizika

9.ido.tsu.ru/ss/?unit=48&page=contents


Ilova

Elektr o’lchov asboblari bilan ishlashda asosiy metrologik qoida va tushunchalar hamda o’lchash xatoliklari haqida.

Tadqiq etilayotgan fizik kattalikning son qiymati va sifat ko’rsatkichini maxsus texnik vositalar yordamida aniqyaash jarayoni o’ l ch a sh deb ataladi. O’lchash vositalarini tayyorlash va o’lchash axborotlarini olish uchun ularni qo’llash hamda shu borada yuzaga keladigan ilmiy masalalar bilan shug’ullanuvchi fan metrologiya deyiladi. U o’lchash qonun-qoidalarini o’rgatadi va o’lchashlarni zarur aniq-likda ro’yobga chiqarish uchun xizmat qiladi. Metrologiya yunoncha "metron" va "logos" (o’lchash va ta’limot) so’zidan tashkil topgan bo’lib, o’lchovlar to’g’risidagi ta’limot degan tushunchani anglatadi.

Metrologiya o’rganadigan masalalarga quyidagilar kiradi:

1. O’lchashning umumiy nazariyasi.

2. Fizik kattaliklar birliklari.

3. O’lchash usullari va vositalari.

4. O’lchash aniqpigini belgilash usullari.

5. O’lchov birligi va o’lchash vositalarining bir xilligini ta’minlash asoslari.

6. Etalonlar va o’lchashning namunali vositalari.

O’zRST 8.010-93 Davlat andozasi "Metrologiya, atamalar va ta’riflar" da o’lchash texnikasiga oid bo’lgan quyidagi ta’riflar berilgan.

Metrologiya — o’lchash, usul va vositalarning birligini va talab qilingan aniqlikka erishish yo’llarini ta’minlaydigan fan.

O’lchash - maxsus texnik vositalar yordamida fizik kattaliklar qiymatlarini tajriba yo’li bilan topish, demakdir. O’lchashlar normallashtirilgan o’lchov xarakteristikasiga ega bo’lgan o’lchash vositasi yordamida amalga oshiriladi.

Asboblarni tekshirish va darajalash uchun mo’ljallangan asboblar namuna asboblar deyiladi.