Nafas shodmonov o‘zbek mumtoz adabiyoti tarixi

 
Қадимги туркий халқларга мансуб «Одамнинг яратилиши» афсонаси 
ҳам анимизм маҳсулидир. 
Ko‘k tangri 
turkiy qavmlarning eng qadimiy dinidir. Ularning fikricha, ko‘k 
yuzi Tangri bo‘lib, u falakning, yerning hukmdoridir. Quyosh, oy va yulduzlar 
Tangrining atrofidagi ko‘kning yuziga joylashgan muqaddas tushunchalardir. Ko‘k 
Tangri zaminga hayot, odamlarga jon beradi, istasa qaytarib oladi. Hatto, turk 
xoqonlari ham Ko‘k Tangrining xohishi bilan taxtga o‘tiradilar. 
Shomoniylik 
(
Evenk tilida shaman – ruhoniy
)
 
qadimgi turkiylarning diniy 
e’tiqod shakllaridan hisoblanadi. Uning asosini yovuz va ezgu ruhlarning inson 
hayotiga ta’sir etishiga ishonish tashkil etadi. Shomoniy ruhoniylar – shamanlar 
odamlar huzurida ruh bilan aloqaga kirishgan va bo‘lajak voqealarni oldindan aytib 
bergan. Gerodotning ko‘rsatishicha, shomonlikning tarixi miloddan avvalgi XI 
asrlarga borib taqaladi. 

---

28 
Magiya 
yoki so‘zning sehr-jodu kuchiga ishonish shomonlikning shakli 
hisoblanadi. Ibtidoiy davrlardan boshlab odamlar tabiatdagi narsalardan qo‘rqib 
yashagan. Qo‘rqish esa ular vujudida turli xil kasalliklar kelib chiqishiga sabab 
bolgan. Yoki inson vujudidagi ayrim modda almashishlarining noto‘g‘ri bo‘lishi 
ham har xil kasalliklarga sabab bo‘lgan. Qadimgi xalqlar bu hodisalarni yomon 
ruhlarning inson taniga o‘rnashib olishi bilan bog‘laganlar. Shu sababli ularni 
inson tanidan quvib chiqarish yo‘llarini izlashgan. Go‘yo ezgulik ruhlari yomon 
ruhlarni yo‘qotish uchun odamlar orasidan iqtidorli shaxslarni tanlagan va 
homiylik qilgan.
Turkiy qavmlar o‘rtasida qadim zamonlardan kasallangan odamlarni so‘zning 
sehr-jodu qudrati orqali davolash bilan maxsus shug‘ullanuvchi shaxslar bo‘lgan. 
Gerodot «Tarix» asarida skiflar qavmi o‘rtasida sehrgarlik bilan shug‘ullanuvchilar 
ko‘p bo‘lganligini ta’kidlaydi. Ayrim manbalarda, masalan, Narshaxiyning 
«Buxoro tarixi» kitobida Turon mamlakati hukmdori Afrosiyobga ta’rif berilar 
ekan, «u jodugar Nuh podshoning bolalaridan» deb ko‘rsatiladi. Sehrgarlik Nuhga 
va Afrosiyobga bog‘lanishi turkiy qavmlarning bosh bo‘g‘iniga mansub 
hukmdorlar ham sehr-jodu ishlarini bilishiga ishoradir. Tabariyning «Tarixiy 
Tabariy» asarida esa Afrosiyobning o‘g‘li Shad sehrgar bo‘lgani va Eron 
lashkarlariga xavf tug‘dirganligi zikr etilgan.