|
2. FIZIKA 0 ‘QITISH USLUBINING PREDMETI,
VAZIFASI VA 0 ‘RGANISH USLUBLARI
0 ‘zbekiston Respublikasi inustaqillik yo‘lidagi dastlabki
qadam laridayoq m a ’naviyatimizni tiklash, yanada yuksalti-
rish, milliy t a ’lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, uning
zam inini m u stah k am lash, zam on talablari bilan uyg‘un-
lashtirish asosida jaho n andozalari darajasiga chiqish maqsa-
dida katta ishlarni amalga oshirishni rejalashtirdi. Keyingi yil-
larda ju d a katta olam shum ul ahamiyatga ega bo'lgan amaliy
ishlar bajarildi.
Birinchi navbatda tarbiyachilarning o'ziga zamonaviy bilim
berish, ularning m a ’lumotini, malakasini oshirish, t a ’limning
zamonaviy uslublari bilan qurollantirish m uhim va paysalga
solib bo'lm aydigan dolzarb masalalardan biridir. Tarbiyachi
m u s ta h k a m fan asoslarini o 'r g a n is h d a n tash qari ularni
o 'q u v c h il a r g a y etkazish y o ‘ 1 la r i, z a m o n a v iy pedago gik
texnologiya bilan qurollanishi zarur. Shu nuqtayi nazardan
turli fanlarni o'qitish uslublarini ishlab chiqish va ular bilan
o'qituvchilarni qurollantirish zarur omillardan biridir. Fizika
o'qituvchisi fan asoslarini o'rganish bilan bir qatorda uni
m a k t a b va tu rli o ‘quv y u r tl a r i d a o 'q i t i s h u s lu b la rin i
o'rganishlari ham zarur. Shuning uchun ham biz eng avvalo
o'qitish uslubining pedagogik fan ekanligini va uning maqsad,
vazifalarini ko'rib chiqishimiz zarur.
Fizika o'qitish uslublari pedagogik fanlarning biri bo'lib,
u fizika va texnikaning tez sur’atlar bilan rivojlanishi natija-
sida kelib chiqdi. H am m a uslublar didaktikaning um umiy
o'qitish nazariyasiga asoslanadi. Shuning uchun ularni xu-
susiy didaktika deb yuritiladi (fizika o'qitish uslublari, kimyo
o'qitish uslubi va h.k.)
Fizika fani ahamiyatining ortib borishi pedagogik fanlar
sistemasida fizika o'qitish uslublarini yuqori pog'onalarga
ko'tardi.
10
Fizika o ‘qitish uslubi predm eti fizika asoslarni o ‘qitish
nazariyasi va amaliyotidan iboratdir.
Fizika o ‘qitish jarayonida uchta bosh funksiya amalga
oshiriladi:
1) t a ’lim; 2) tarbiya; 3) rivojlanish.
T a ’lim funksiyasi bosh va belgilovchi funksiya b o ‘lib, uni
am alga oshirish jara y o n id a o ‘qu v ch ilar fizika asoslarini
o'rganadilar, olgan bilimlarini amaliyotda qo'llash malakasi
va ko‘nikmasini hosil qiladilar.
Tarbiya funksiyasi o'qitishga kompleks yondoshishning
ajralmas qismi b o ‘lib, uning fizika o'qitishdagi asosi siyosiy-
g ‘oyaviy, m ehnat va ahloqiy tarbiyalarning birligidan ibo
ratdir.
Rivojlanish funksiyasi o'q uvchidan bilish imkoniyatlarini
rivojlantirish va mustaqil bilim olishga o'rgatishni nazarda
tutadi.
Fizika
0
‘qitish jarayoni o ‘zaro t a ’sir qiluvchi quyidagi
tarkibiy qismlari bilan xarakterlanadi.
1. 0 ‘qitish m azm uni, y a ’ni fizika asoslari.
2. 0 ‘qitish —
0
‘qituvchi faoliyatidan iborat bo'lib, tajriba
va tex n ik a vo sitalari aso sid a p r e d m e tn i b a yon qilish,
0
‘quvchilarning mustaqil ishlarini boshqarish, ularning bilim
va malakalarini sinash.
3. 0 ‘qish —
0
‘quvchilarning ko ‘p qirrali aqliy va jismoniy
o ‘quv faoliyatlari.
4. O'qitish vositalari: darsliklar, asboblar, texnika vosi
talari.
Fizika o'qitish uslubida o ‘quv-tarbiyaviy jaravonning q u
yidagi asosiy masalalari ko'rib chiqiladi va hal qilinadi:
— m aktabda fizika o ‘qitishning maqsadlarini asoslash;
fizikada hal qilinadigan tarbiya masalalarini ochib berish;
— maktab fizika kursining m azm uni va tuzilmasini a n iq
lash va uni m untazam ravishda takomillashtirib borish;
— o'qitish, tarbiya va o 'q u v ch ilam i rivojlantirishning sa-
marali uslublarini ham da fizika o ‘qitishda foydalanishga
moMjallangan o ‘quv qurollarini ishlab chiqish va ularni tajri-
bada sinab ko'rib, o'qitish amaliyotida qo'llash.
Uslubning bosh masalasi — fizika o ‘qitish nazariyasini
takomillashtirish, t a ’lim, tarbiya va fizikani o ‘rganish j a r a
yonida o 'q uvchilami rivojlantirish yo'llari, vositalari va qonu-
niyatlarini izlab to pishdan iborat.
Fizika o'qitish uslubi fizika va pedagogikadan tashqari
pedagogik psixologiya, odam fiziologiyasi, m antiq, texnik
fanlar bilan m ustahkam bog'langandir.
Fizika o'q itish uslubining m azm unini asosan quyidagilar
tashkil qiladi: u m u m iy masalalar (nazariy asosi), kursning
alo h id a m avzularini o 'q itis h masalalari (xususiy uslub),
m aktab fizika kursidagi tajribalarning texnikasi va uslubi.
U m um iy masalalarda maktabda fizika o'qitishning m aqsa
di va vazifalari, ku rsn in g m a z m u n i va tuzilm asi, fizika
o'qitishning metodologik va psixologik asoslari, bilimning hayot
bilan bog'lanishi, texnik t a ’limni amalga oshirish, fizika kur-
sida tajriba, o'quvchilarning fikrlash doirasini rivojlantirish,
ularning dialektik-materialistik dunyoqarashlarini shakllanti-
rish, fizik q o n u niy atla rn i rivojlantirish, fizikadan m ash-
g'u lotlarni tashkil qilish shakllari va uslublari ko'rib chiqila-
di.
Xususiy uslubda kursning har bir mavzusining m a z m u
ni, o 'q itis h k e tm a -k e tlig i, tu sh u n c h a la rn i shakllantirish
yo'llari, q o n u n va nazariyalarning m azm unini ochib berish
u slublari, fizika tajrib a la rin in g q o 'lla n ilish i, m ala k a va
k o 'nikm alarni rivojlantirish, materialning politexnik a h a m i
yati va boshqalar ko'rib chiqiladi. Bular quyidagicha amalga
oshiriladi.
A w a l ilg'or o'q ituvchilarning tajribalari, tegishli adabi
yotlar, o'quvchilarning bilim olishdagi faoliyatlari o'rganiladi.
Bundan tashqari sinf jurnali, o'quvchilarning kundaliklari,
nazorat yozma ishlari va daftarlari o'rganiladi. Bu o'rga-
nilganlargaasosan gipotezayaratiladi.Avvalgi o'qitish uslub-
lariga (material mazniuniga, tuzilishiga, o'qitish ketma-ketli-
giga, bayon qilish uslublariga, tajriba va texnika vositalaridan
foydalanishga) m uhim o'zgartirishlar kiritib o'qitish uslubi
ishlab chiqiladi. Ishlab chiqilgan uslub pedagogik eksperi-
m entda sinab ko'riladi.
I 2
Pedagogik eksperiment jarayonida ishlab chiqilgan yangi
uslub va vositalarning samaradorligi, tanlangan material
o ‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos kelishi, material
hajmining ajratilgan vaqtga mos kelishi aniqlanadi.
Pedagogik eksperim ent bir necha yilgacha o ‘tkaziiishi
m u m k in. U ni eng k o 'p tarqalgan shakli bu eksperimental
va nazorat sinflarida olingan natijalarni solishtirishdan ibo-
ratdir. Eksperim ental sinf yangi ishlab chiqilgan uslubda,
nazo rat sinfi avvalgi mavjud uslublarda o ‘qitiladi. Ishlab
chiqilgan yangi uslub yaxshi natija bersa uni om m alashtiri-
ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
