N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

Hissiyotlar -
yorqin 
sub’ektiv tusga ega bo’lgan iski va tashqi seskantiruvchilaming ta’siriga 
nisbatan inson va hayvonlar javob reaktsiyalari. Bundan kelib chiqadiki, 
hissiyotlaming ahamiyatli belgisi ulaming 
sub’ektivligidxr.
Hissiyotlar 
evolyutsiyaning moslashuvchi «mahsuloti» sifatida, odatdagi vaziyatlarda 
organizm hulq-atvorining biologik jihatdan umumlashtirilgan usullari sifatida 
yuzaga kelganlar.
Hissiyotlar ehtiyojlar bilan ulaming qondirilishi yoki qondirilmasligi bilan 
bog’liq. Hissiyotlar ikki valentli - ular yoki ijobiy, yoki salbiy bo’ladi. 
Hissiyotlar - organizmning muhit bilan o’zaro ta’sirining mutanosibligi 
darajasini bevosita baholash mexanizmi. Ehtiyojlar o’midagi hissiyotlar 
harakatga 
yo’naltiriladi. 
Ko’plab 
hissiyotli 
ifodalarda 
boshlang’ich
hissiyotlaming to’rt xili: shodlik (zavqlanish), qo’rqinch, g’azab va hayratlanish 
ajratiladi.
Hislar
- bu inson ongida uning yuksak ehtiyojlarining qondirilishi yoki 
qondirilmasligida paydo bo’ladigan voqelikka nisbatan munosabatining aks 
etishi.
Hissiyot va tuyg’ular o’rtasida umumiylik ko’p, lekin farqlar ham 
mavjuddir. Xuddi shunday, hissiyotlar - bu kengroq tushuncha, hislar 
emotsional kechinmalaming ifodalanishlaridan biri. Hissiyotlar - birlamchi, 
hislar esa - paydo bo’lishi, kelib chiqishi jihatidan ikkilamchi. Hissiyotlar 
yo’nalishli reaktsiya xususiyatiga ega bo’lgani uchun, ular ko’pincha, noaniq va 
yetarlicha anglanmagan bo’ladilar, sezgilar esa, ko’p hollarda aniq va jism bilan 
bog’liq bo’ladilar. Hissiyotlar biologik jarayonlar bilan, sezgilar esa - ijtimoiy 
soha bilan bog’liq bo’ladilar. Bundan tashqari, anglanmaydigan soha bilan 
bog’langan, sezgilar esa ongimizda maksimal darajada namoyon bo’lgandirlar. 
Inson sezgilari doimo tashqi ifodalarga ega bo’ladilar, hissiyotlar esa ega 
bo’lmaydilar. Va nihoyat, hissiyotlar ko’proq vaziyatga bog’liq 
va qisqa 
muddatli bo’ladilar, sezgilar esa davomliroq va yorqin ifodalangan predmetli 
xarakterga ega. Ular odamning ma’lum ob’ektlarga nisbatan barqaror 
munosabatini aks ettiradilar. Sezgilar insonning madaniy-tarixiy rivojlanish 
jarayonida paydo bo’lganlar va rivoj topganlar.
Hissiyotlar va tuyg’ular sezgi, idrok, tasavvur, inson bilishi va faoliyati 
tashqarida mavjud bo’lmaydilar. Hissiyotlar va sezgilar ob’ekt va sub’ektning 
juda murakkab bo’lgan o’zaro munosabatlarida yuzaga kelib, yuzaga kelishi
274

---

mumkin bo’lgan jismlaming xususiyatlariga bog’liq bo’ladilar. Hissiyotlar va 
sezgilarning o’ziga xosligi insonning ehtiyojlari, motivlari, intilishlari, tilaklari, 
iroda, xarakter xususiyatlari bilan belgilanadi.
Hissiyotlar va sezgilar tabiatini tushunish ularni inson hayotiy faoliyatida 
ko’rib chiqishni taqazo etadi. Emotsional holatlar paydo bo’lishining asosini 
insonning ehtiyojlari va motivlari tashkil etadi. Ularni qondirish maqsadni 
ko’zlash, hayotiy masalarni hal etishni taqazo etadi. Ehtiyojlami qondirishga 
yo’naltirilgan, ko’zlangan maqsadlarga erishish amalga oshiriladigan real 
hayotiy sharoitlar emotsional kechinmalaming turli tumanligiga sabab bo’ladi.
Hissiyotlar ko’pchilik ko’rsatkichlari, ya’ni, sifati (ijobiy va salbiy), 
jadalligi (kuchli va kuchsiz), davomiyligi (qisqa muddatli va barqaror), 
anglanganligi, chuqurligi, irsiy manbasi, murakkabligi, bajaradigan vazifalari, 
organizmga ko’rasatadigan ta’siriga qarab farqlanadi.
Hissiyotlar turlicha vazifalami bajaradiiar. Ulaming boshqaruvchi, aks 
ettiruvchi, daraklovchi, undovchi (rag’batlantiruvchi), mustahkamlovchi, 
o’tkazuvchi, moslashuvchi, kommunikativ, hosil qiluvchi, ifodalovchi vazifalari 
shular jumlasidandir.
Hissiyotlar va sezgilar organizm holati va inson hulq-atvorini