N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

---

UMOMIY
PSIXOLOGIYA
N.S.Safaev, N.A.Mirashirova, N.G.Odilova,
Sh.D.Turabekova, Sh.K.Karimova,

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
UMUMIY PSIXOLOGIYA
(darslik)
it
1
Toshkent-2015

---

Darslik psixologiya sohasidagi asosiy ilmiy bilimlar tizimini tashkil etadi. 
Darslik «Umumiy psixologiya» o’quv kursi bo’yicha dastur va O’zbekiston 
Respublikasining Kadrlar tayyorlash Davlat Ta’lim standartlari shartiariga 
muvofiq ravishda yozilgan.
Ushbu darslikda psixologiyaning umumiy masalalari, shaxs, faoliyat va 
muloqot psixologiyasi, bilish jarayonlari, shaxsning hissiy-irodaviy sohasi va 
individual psixologik xususiyatlari psixologik-pedagogik fanlaming hozirgi 
zamon yutuqlarini hisobga olgan holda yoritilgan.
O’quv materialining mazmuni va uni bayon qilish shakli bilim va 
ko’nikmalami egallashda talabalaming bilish faoliyatini oshirishga qaratilgan.
Mazkur darslikda jadvallar, chizmalar mavjud bo’lib, bu taqdim etilayotgan 
materialni aniq va tushunarli o’zlashtirilishiga xizmat qiladi.
Darslik oliy pedagogik o’quv yurtlarining o’qituvchilari, magistrlari, 
doktorantlari va talabalari uchun mo’ljallangan.
Mualliflar: N.S.Safaev, psixologiya fanlari doktori, professor 
N.A.Mirashirova, katta o’qituvchi 
N.G.Odilova, katta o’qituvchi 
SH.D.Turabekova, katta o’qituvchi 
SH.K.Karimova, katta o’qituvchi
Taqrizchilar: TVXTXTXQTMOI Psix.f.n. dots. S.M.To’ychiyeva 
Nizomiy nomidagi TDPU Psix.f.n. dots. S.X. Jalilova
Darslik TDPU Ilmiy kengashining 2014 yil № __sonli yig’ilishi qarori
bilan nashrga tavsiya etilgan.

---

KIRISH
“Umumiy psixologiya” o’quv kursi psixik taraqqiyot qonuniyatlari, 
psixologiya taraqqiyotining asosiy bosqichlari, fanning tarmoqlari, sharq 
mutafakkirlarining psixologik qarashlari, fanning boshqa fanlar bilan atoqasi, 
fanning tamoyillari va metodlari, vazifaiari, faoliyatning psixologik tahlili, shaxs 
haqida tushuncha, muloqot, psixik jarayonlar, shaxsning individual-psixologik 
xususiyatlari masalalarini qamraydi.
XXI asr buyuk o’zgarishlar davri bo’lib, bu o’zgarishlar eng avvalo inson 
tafakkuriga, uning fikrlash tarzida ro’y berishi muqarrar. Tabiiyki, bu holat 
shaxs ma’naviyati va u orqali jamiyatning ma’naviy qiyofasiga o’z ta’sirini 
ko’rsatmay qolmaydi. O’zbekiston Respublikasining Prezidenti I.A.Karimov 
aytganlaridek, “Jamiyatimizning eng oliy boyligi bo’lgan xalq abadiy 
qadriyatlami, qudratli satohiyatni o’zida jamlagan. Be salohiyalni yuzaga 
chiqarish jamiyatimizni rivojlantirish va taraqqiy ettirishning juda kuchli omili 
bo’lib xizmat qiladi. Bu omilning kuchi va ta’siri, eng avvalo, yuksak 
ma’naviyat bilan, jamiyatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish darajasi bilan 
belgilanadi”.1 Bu vazifalar, birinchi navbatda kelajakning bunyodkori bo’lmish 
yosh avlodning bilim olish, yuqori malakali kadrlar bo’lib o’z yurti va xalqiga 
sidqidildan xizmat qilish, ozod yurt ravnaqi va baxt-saodati uchun halol mehnat 
qilishga o’rgatishni nazarda tutadi. Zero, mustaqillik aynan fidoyi, o’z Vatani 
manfaatlariga g’oyat sadoqatli, yuqori malakali kadrlaming jamiyatni 
boshqarishni taqozo etadi.
“Umumiy psixologiya” inson ruhiyatining o’ziga xos xususiyatlari 
ko’rinishlari va rivojlanishiing umumiy qonuniyatlarini tadbiq etadi. Bu fan 
yoshlaming ongida va ruhiyatida yangicha sifatlaraing shakllantirilishini 
psixologiya masalalari doirasida yechishga yordam beradi, yuksak madaniyatli 
va ma’naviy etuk xalqqa munosib vorislami tarbiyalashga hissa qo’shadi.
Davrimiz insonni mustaqil fikrli shaxs sifatida har bir soniyada o’ylashga, 
fikrlashga, mulohaza yuritib, o’zi uchun xulosalar chiqarishga majbur etmoqda. 
Zero, mustaqil davlatimizning siyosati Inson manfaatini himoya qilish, uning 
uchun munosib turmush tarzini yaratish ekan, bu ishlami amalga oshirish uchun 
bo’lg’usi mutaxassis, pedagog-o’qituvchi ijtimoiy borliq qonuniyatlarini bilishi 
va undan maromida foydalanib, turmush me’yorlariga bo’ysungan xolda 
jamiyatda o’zining munosib o’mini egallab, fuqarolik burchini ado etishga 
tayyor bo’lishini darkor. Shu nuqtai nazardan “Umumiy psixologiya” shaxs va 
uning munosabatlari qonuniyatlarini o’rganadi. Shuningdek, talabalami mustaqil
1 Karimov 1.Л. O ’zbekiscou XXi asr bo’sag’asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot 
kafolatlari - T .O ’zbckiston, 1997 - B.252.
3

---

fikrlashga o’rgatish, fikrlash madaniyatiga oid madaniy ko’nikmalami 
rivojlantirish va muomala sirlariga o’rgatishdan iborat bo’lib, pirovardda bu 
bilim va ko’nikmalar orqali talaba umumiy psixologiya fanining kelajak 
professional faoliyatidagi o’mi va rolini aniqlash, psixologik bilimlami 
amaliyotga tadbiq etish soha va yo’nalishlarini aniq tasavvur qilishga 
ko’maklashadi.
Zero, mustaqillik yillarida yosh avlod kundalik muomalasi va turmush 
tarzining 
jamiyat 
me’yorlariga 
mosligi 
ularda 
sog’lom 
g’oya 
va 
dunyoqarashning shakllanishiga real zamindir. Bu haqda davlatimiz rahbari: 
«O’zining hayotini, oldiga qo’ygan maqsadlarini aniq tasavvur qila oladigan, o’z 
kelajagi haqida qayg’uradigan millat hech bir davrda milliy g’oya va milliy 
mafkurasiz yashamagan va yashay olmaydi»2, deb ta’kidlaganlar.
“Umumiy psixologiya” kursining asosiy maqsadi - talabalarda umumiy 
psixologik bilimlami egallashga, milliy istiqlol g’oyasi va milliy maikurani 
yoshlar ongiga singdirilish davrida yangicha tafakkur va dunyoqarashni 
shakllantirishning psixologik tamoyillari, shaxs psixologiyasi, uning faoliyati va 
muloqoti, psixik taraqqiyot qonuniyatlari, shaxsni etnopsixologik metodlar 
yordamida o’rganish bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalami shakllantirishdir.
Kursning asosiy vazifalariga talabalarga voqelik va jamiyatdagi voqea- 
hodisalaming, jamiyat hayotida umumiy psixologik hodisalar, holatlar va 
jarayonlaming mohiyatini tahlil etishga, shaxsning kamoloti va unga ta’sir 
ko’rsatuvchi omillar, uning individual psixologik xususiyatlari, emotsional va 
irodaviy sifatlarini tahlil etishga o’rgatish, talabalar ijodiy faolligini 
rag’batlantirishdan iborat.
Ushbu darslikning mualliflari faqatgina psixologik bilimlar tizimini 
ko’rsatish bilan cheklanmasdan, balki talabalami faol, ijodiy faoliyatga 
undashga ham harakat qildilar.
Ushbu darslikda psixologiyaning umumiy masalalari, shaxs, faoliyat va 
muloqot psixologiyasi, bilish jarayonlari, shaxsning hissiy-irodaviy sohasi va 
individual psixologik xususiyatlari psixologik-pedagogik fanlaming hozirgi 
zamon yutuqlarini hisobga olgan holda yoritilgan. Mualliflar prof.N.S.Safaev 
tomonidan “Umumiy psixologiya fanining predmeti”, “Miya va psixika”, 
“Psixika va uning taraqqiyoti”, “Shaxs” mavzulari; katta o’qituvchi 
N.A.Mirashirova tomonidan “Faoliyat va motivatsiya”, “Muloqot”, “Diqqat”, 
“Sezgi” mavzulari; katta o’qituvchi N.G.Odilova tomonidan “Idrok”, “Xotira”, 
“Xayol”, “Tafakkur”; katta o’qituvchi SH.D.Turabekova tomonidan “Hozirgi 
zamon psixologiyasining tuzilishi va tadqiqot metodlari”, “Hissiyot”, “Iroda”
[.A. Karimov. Jamiyatimizning raafkurasi xalqtu-xalq. millami millat qilishga xizmat etsin.- TV. O’zbekiston, 7 jild, B.89
4

---

mavzulari; katta o’qituvchi SH.K.Karimova tomonidan “Temperament”, 
“Xarakter”, “Qobiliyat” mavzularini yoritish amaiga oshirildi.
O’quv materialining mazmuni va uni bayon qilish shakli bilim va 
ko’nikmalami egallashda talabalaming bilish faoliyatini oshirishga qaratilgan.
Mazkur darslikda jadvallar, chizmalar mavjud bo’lib, bu taqdim etilayotgan 
materialni aniq va tushunarli o’ziashtirilishiga xizmat qiladi.
Muailiflar o’quv materialini o’rganish bo’lajak mutaxassislaming psixologik 
madaniyati darajasini oshishiga, shaxsiy rivojlanishiga, hamda muvaffaqiyatli 
kasbiy pedagogik faoliyatning samarali zaminini yaratishga xizmat qiladi deb, 
umid qiladilar.
Darslik oliy pedagogik o’quv yurtlarining o’qituvchilari, magistrlari, 
doktorantlari, 
talabalari 
hamda 
psixologiyaga 
qiziquvchilar 
uchun 
mo’ljallangan.

---

IMAVZU. UMUMIY PSIXOLOGIYA FANINING PREDMETI
REJA:
1.1. Psixologiyaning fan sifatida o’ziga xos xususiyatlari.
1.2. Psixologiya nimani o’rganadi?
1.3. Psixikaning vazifalari, darajalari va tuzilishi.
1.4. Psixologiyaning fan sifatida rivojlanishi tarixiy bosqichlari.
1.5. Psixologiyaning vazifalari.
MAVZU O’QUV MAQSADI:
Ta’Iimiy: talabalar tomonidan psixologiya fanining predmeti, vazifalari, 
psixologiyaning fan sifatida rivojlanish 
bosqichlari, miya va psixika, 
psixikaning aks ettirish vaboshqanrvchanlik vazifalari, psixologiyaning xozirgi 
kundagi axamiyati haqidagi bilimlami o’zlashtirilishini tashkil etish.
Tarbiyaviy: bo’lajak pedagoglar tomonidan psixologiya fanining predmeti, 
vazifalari, psixikaning vazifalari, darajalari va tuzilishi, psixologiyaning xozirgi 
kundagi axamiyati 
haqidagi bilim, malaka va ko’nikmalari asosida 
dunyoqarashini kengaytirish.
Rivojlantiruvchi: mavzuning ta’limiy va tarbiyaviy o’quv maqsadlari asosida 
talaba shaxsini rivojlantirish.
TAYANCH TUSHUNCHALAR:
Psixika
- bevosita kuzatilmaydigan, lekin qo’shimcha ifodalar orqali 
aniqlanadigan yaqqol bo’lmagan voqelik.
Psychic is not observed directly, but it is not the obvious case that is defined by 
additional expression.