N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

M AVZU BO ’YICHA TEST TOPSHIRIQLARI
1. Psixologiyaning asosiy metodologik tamoyillari sifatida quyidagilar 
keltiriladi:
a) onglilik va ko’rgazmalalik tamoyillari;
b) psixofiziologik birlik tamoyillari;
v) onglilik va faoliyat birligi, psixikaning rivoji tamoyillari; 
g) ongning ijtimoiy omillarga bog’liqligi tamoyillari.
2. Psixologiyaning ko’plab sohalari turli mezonlarga ko’ra ajratiladi:
a) aniq faoliyat;
b) taraqqiyot;
v) ijtimoiy umumiylik; 
g) barcha javoblar to’g’ri.
3. Biror psixologik jarayon yoki shaxsga yaxlitligicha baho berish 
maqsadida o’tkaziladigan qisqa standartlashtirilgan psixologik sinov - bu:
a) kuzatish;
b) tajriba;
v) test sinovi; 
g) o’zini kuzatish.
4. Psixologik metodlarga kiradigan uslublar:
a) inson psixikasi haqidagi ma’lumotlami to’plash;
b) kuzatish, testlar, sotsiometriya, tajriba, suhbatlar, anketa to’ldirish, 
faoliyat mahsulini o’rganish;
v) hayvon va inson psixikasini o’rganish usullari;
g) ma’lumotlami matematik qayta ishlash, introspektsiya, farazlar, 
ma’lumotlami tushuntirish.
5. Hayot yo’lining turli bosqichlarida psixik taraqqiyotni tahlil qilish 
imkonini bemvchi davomli va tizimli ravishda kuzatgan holda bir xil odamlami 
o’rganish qanday tadqiqot usuli deb ataladi:
a) pilotaj;
b) longityud; 
v) qiyosiy; 
g) kompleks.
40

---

I l l MAVZU. MIYA VA PSIXIKA
REJA:
3.1. Psixikaning neyrofiziologik asoslari.
3.2. Retseptorlar va sezgilar.
3.3. Bosh miya xaritasi.
Mavzu o’quv maqsadi:
Ta’limiy: talabalar tomonidan psixikaning neyrofiziologik asoslari, retseptorlar, 
bosh miya xaritasi haqidagi bilimlami o’zlashtirilishini tashkil etish.
Tarbiyaviy: bo’lajak pedagoglar tomonidan psixikaning neyrofiziologik 
asoslari, retseptorlar, bosh miya xaritasi haqidagi bilim, ko’nikma va malakalari 
asosida dunyoqarashini kengaytirish.
Rivojlantiruvchi: mavzuning ta’limiy va tarbiyaviy o’quv maqsadlari asosida 
talaba shaxsini rivojlantirish.
TAYANCH TUSHUNCHALAR:
Shartsiz reflekslar -
organizmning muhim hayotiy ta’sirlovchi omillar (ozuqa, 
xavf va shunga o’xshashlar)ga nisbatan tug’ma reaktsiyasi.
Unconditioned reflex is a bom reaction to the important vital factors (food, dan­
ger and other) of the organism.
SHartli reflekslar
- bu organizmning shunday rektsiyalaridirki, ular tug’ma 
bo’lmasdan, hayotiy sharoitlarda orttiriladi.
Conditioned reflex is a reaction that is not a bom but possessed in life situation.
Retseptorlar
- hissiy yoki sensor hujayralar bo’lib, ular, ya’ni, bu ta’sirlanish,
ichki yoki tashqi ta’sirlanish bo’lishidan qat’iy nazar, u haqidagi axborotni qabul
qilgandan so’ng, o’zgartirib, asab tizimiga yetkazib beruvchi maxsus
tuzilmalardir. Receptors are sensitive cells that are specialists in detecting and
responding to stimuli from external elements.
. 
Hozirgi zamon fanida iadal rivojlanib, katta
3.1. Psixikaning
. . • , 
. 
.
neyrofiziologik asoslari
qiziqtsh 
uyg otayotgan 
va 
inson 
sir-
sinoatlariga 
chuquiroq 
kirib 
borishga
muvaffaq bo’lgan soha asab tizimini tadqiq etish hisoblanadi.
Organizmning yaxlit tuzilma sifatida faoliyat ko’rsatishini nerv
hosilalarining to’plamlari ta’minlab beradi.
41

---

Asab tizimi markaziy, periferik va vegetativ bo’limlardan iborat. Markaziy 
asab tizimi (MAT) bosh va orqa miyani o’z ichiga oladi. Miya organizmda 
boshqaruvchi vazifasini o’taydi va psixomotor faoliyatni ta’minlab beradi. 
Bundan tashqari, miya fikrlarimizni mahorat bilan boshqarib, inson 
organizmining beshta asosiy tuyg’ulari - ko’rish, eshitish, ta’m bilish, hid bilish 
va sezishni nazorat qiladi.
Periferik asab tizimi - nervlar va nerv tugunlaridan iborat. Periferik nervlar 
majmuasi yurak, o’pka, ovqat hazm qilish tizimi va boshqa ichki organlar,
tomirlar va to’qimalami ta’minlaydi, bulaming barchasi vegetativ asab tizimini 
tashkil etadi. lining faoliyati inson iroda kuchiga bog’liq bo’lmaydi. (2.1 rasm) 
Asab tizimi organizmning ixtiyoriy va ixtiyorsiz bajariladigan vazifalarini 
boshqaradi. Ixtiyorsiz bajariladigan vazifalarga misol qilib ovqat hazm qilish 
vazifasini keltirishimiz mumkin. Asab tizimini tashkil etuvchi milliardlab asab 
hujayralari organizmning o’zidan, shuningdek, tashqi muhitdan axborot qabul 
qiladilar.
Ko'krak orqa n i n oenlari
Bel orqa miya nertiari 
Dnmj'aaa orqa miya nerrbui