motivatsiyalangan mayllari bilan solishtiriladi. Solishtirish jarayoni harakat
rejasi va natijaning hosil bo’lishiga olib keluvchi ong orqali amalga oshiriladi.
Harakatlaming kutilgan natijasi markaziy nerv tizimida
Anoxin tomonidan
harakatlar natijasi aktseptori
deb atalgan o’ziga xos nerv modeli ko’rinishida
aks etgan.
Harakatlardan kutilgan natija
markaziy nerv tizimida
Anoxin tomonidan
harakat natijasi aktseptori
deb atalgan o’ziga xos nerv modeli ko’rinishida o’z
aksini topgan. Harakat natijasi aktseptori - bu harakat yo’naltirilgan mo’ljal.
Harakat aktseptori va ongli ifodalangan harakat dasturi mavjudligida bevosita
harakat amalga oshiriladi. Bunda iroda, hamda ko’zlangan maqsadning
bajarilishi haqidagi axborot qabul qilish jarayoni ham qatnashadi. Harakat
natijalari haqidagi axborot qaytar aloqa xususiyatiga ega bo’lib,
bajarilayotgan
harakatga nisbatan maylni shakllantirishga qaratilgan. Axborot hissiyot sohasi
orqali o’tkazilgani sababli mayl xususiyatiga ta’sir ko’rsatuvchi ma’lum his-
tuyg’ulami chaqirishi mumkin. Agar ular ijobiy xususiyatga ega bo’lsa, harakat
to’xtatiladi.
Agar his-tuyg’ular salbiy bo’lsa, harakatlami bajarishga
o’zgartishlar kiritiladi.
P.K. Anoxinning fimktsional tizimlar nazariyasi fiziologik va psixologik
jarayonlaming o’zaro aloqalari masalasini hal etishga yaqinlashish imkonini
berganligi sababidan keng tarqalgan. Bu nazariya psixik hodisalar va fiziologik
jarayonlar hulq-atvomi boshqarishda muhim ahamiyat kasb etishidan dalolatdir.
Psixologiya va pedagogikaning munosabatlari haqidagi masala bir qarashda
psixologiya, tarix, falsafa va sotsiologiya o’rtasidagi mavjud aloqalardan ko’ra
oddiyroq bo’lib tuyuladi. Haqiqatda esa bunday emas. Qator sabablarga ko’ra
ushbu fanlar o’rtasidagi tegishli ittifoq hanuzgacha mavjud emas. Bu holat,
qisman, psixologiya va pedagogika tashkiliy shakllangan
va alohida mavjud
bo’lgani uchun yuzaga kelgan. SHunga qaramay, bolalar ta’lim-tarbiyasiga
tegishli har bir masalaning yechimi pedagog va psixologlaming hamkorlikdagi
ishtirokini talab etadi va ulaming muvofiqlashtirilgan faoliyatisiz samarali hal
etilishi mumkin emas. Bunday bilimlar sohasi vakillari bo’lgan olimlaming kuch
va bilimlarini birlashtirish va buni amalga oshirishning eng samarali vositasi
sifatida pedagogika sohasi bo’yicha mutaxassislami o’zida
pedagogik va
psixologik bilimlami birday mujassamlashtirgan dastur bo’yicha tayyorlash
xizmat qiladi.
2.4. Psixologik tadqiqot
Har bir
fan
anl(l
ma’lumotlarga
metodlari
asoslanadi. Ob’ektiv voqelikning bunday
hodisalarini to’plab, solishtirib, guruhlarga
ajratib va umumlashtirib, fan yaratilishi
kabi eng muhim zaruriyatni, aynan,
irodamiz va ongimizdan mustaqil ravishda mavjud damning ob’ektiv
30
qonunlarini ochib beradi. Bu ma’lumotlarga ega bo’lish usullari ilmiy-tadqiqot
metodlari yoki bilim, nazariya, ta’limot deb ataladi. Shunday qilib, metod -
ilmiy-tadqiqot yo’nalishi yoki biror-bir reallikni bilish usuli. Ilmiy metod o’z
tuzilishiga ko’ra, yondoshuvlar va muolajalar yig’indisidan iborat.
Ilmiy
tadqiqotlaming metodlari yordamida olimlar keyinchalik ilmiy nazariyalar
tuzish va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish uchun ishonchli ma’lumotlar oladilar.
Har qanday fanga o’xshash psixologiya ham o’zining tadqiqot metodlariga
ega. Psixologik tadqiqotda qo’llaniladigan metodlaming barchasini to’rt guruhga
ajratish mumkin: 1) tashkiliy metodlar; 2) tajriba metodlari; 3) ma’lumotlami
qayta ishlab chiqish metodlari; 4) izohlash metodlari. Birinchi guruhga qiyosiy,
longityud va majmua metodlari kiradi. Ma’lumotlar
olishning tajriba metodlari
kuzatish va o’zini kuzatish (introspektsiya), tajriba metodlari (laboratoriya,
tabiiy, shakllantiruvchi), psixologik tashhislash metodlari (testlar, anketalar,
so’rovnomalar, sotsiometriya, suhbat, intervyu), faoliyat mahsuli tahlili
(xronometriya, kasbiy ta’riflar, mahsulot va bajarilgan ishlami baholash va
boshqalar), tarjimai hoi va egizaklar metodlarini o’z ichiga oladi. Ma’lumotlami
qayta ishlash metodlariga miqdoriy (statistika) va sifat (materialni guruhlarga
ajratish, tahlil) metodlari kiradi. Izohlash metodlariga
turli xildagi irsiy
(materilning rivojlanishdagi alohida davrlar, bosqichlar, xavfli vaziyatlar va
boshqalami ajratib ko’rsatgan holda tahlili) va tarkibiy (psixika barcha
xususiyatlarining tuzilishlari o’rtasidagi aloqani o’matish) metodlar kiradi.
Endi esa psixologik tadqiqotning asosiy metodlarini birmuncha to’liqroq
holatda ko’rib chiqamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: 
