N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

N azorn t va m uhokam a uchun savollar:
1. Ishlab chiqarish xarajatlari tarkibini ayting.
2. M ahsulot tannarxi nima.
3. M ahsulot tannarxi kalkulyasiyasi nim a.
4. N arx deganda nim ani tushunasiz?
5. N arxga ta ’sir etuvchi om illar nim alardan iborat?
6. N arxlashtirishni m aqsadlari nim alardan iborat?
3 .2 - MAVZU. FOYDA VA ISH LAB CHIQARISH
RENTABELLIGI
1. K orxona faoliyatida foydaning m ohiyati va roli
2. Foydani m aksim allashtirish
3. Foydani shakllanishi va taqsim lanishi
4. R entabellik turlari va iqtisodiy tarkibi
I. K orxona fa o liya tid a fo y d a n in g m oh iyati va roli
B ozor iqtisodiyoti sharoitida korxona iqtisodiy rivojlanishining asosiy 
m anbaasi b o ’lib foyda hisoblanadi. Foyda k o ’rsatkichi korxona ishlab chiqarish va
106

---

N
m oliyaviy faoliyatini baholash uchun m uhim hisoblanadi. Foyda korxona ishining 
sam aradorlik k o ’rsatkichi va uning hayotiy faoliyati m anbaasi hisoblanadi. Foyda 
o ’sishi korxona faoliyatini o ’z -o ’zini m ablag' bilan qoplash uchun baza yaratadi. 
SH uningdek, m ehnat jam o asin in g ijtim oiy va m oddiy ehtiyojini qondirishning 
asosi b o ’ladi.
Foyda b ozor m unosabatlarining m uhim kategoriyasi sifatida iqtisodiyotda, 
m a'lu m funktsiya (vazifa)lam i bajaradi:
- ishlab chiqarish faoliyatining natijasidan olingan iqtisodiy sam arani 
tavsiflaydi, chunki u so 'n g g i m oliyaviy natijani ifodalaydi;
- turli darajadagi byudjetlarni shakllantiradi;
- xodim lam ing m anfaatlarini him oya qiladi va bu borada iqtisodiy dastak 
va stim ul rolini o 'y n ay d i;
- ilm iy-texnikaviy, tashkiliy va ijtim oiy ishlam i am alga oshirishga 
im koniyat beradi.
Foyda sanoat, tarm oq va korxonaning ham m a ishlab chiqarish x o 'jalik
faoliyati natijalarini um um lashtiruvchi k o'rsatkichdir. Balansdagi foyda yoki 
foydaning um um iy sum m asi - korxona balansidagi m avjud ishlab chiqarish va 
ishlab chiqarishdan tashqari, xo jalik larn in g m o liy a-x o 'jalik faoliyatlari natijasida 
olingan foyda sum m asidir. Foydaning um um iy sum m asi tovar m ahsulotini 
sotishdan, ishlab chiqarishdan tashqari, bajarilgan ishlar va xizm atlardan olingan 
darom adlardan, korxona yordam chi x o 'jalik larin in g m ahsuiotlarini sotishdan 
olingan darom adlardan, realizatsiyadan tashqari, foyda va uy-joy kom m unal 
x o'jaligi, har xil jarim alar, penya va hokazolardan tashkil topadi.
Y uqorida kcltirilgan foyda turlaridan tashqari, uning yana bir qancha turlari 
m avjud:
- haqiqiy foyda;
- o 'rtach a foyda;
- m onopol foyda yoki iqtisodiy renta;
- m aksim al foyda.