N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

H a q iq iy f o y d a
bu haqiqatda hisobot m a'lum otlari, y a'n i haqiqiy xarajatlar 
asosida aniqlangan foyda hisoblanadi. Bu foyda korxona m oliyaviy faoliyatini 
tashkil etishda asosiy m anba b o 'lib hisoblanadi.
O ' r t a c h a f o y d a
deganda boshqa ham m a korxonalar kabi sarflangan 
kapitaliga b ir xil foyda olish yoki bir xil rentabellikka ega b o 'lish tushuniladi. 
O 'rtach a foyda korxona (firm a)ning faoliyat k o 'rsatay o tg an sohada, tarm oqda 
qolishini ta'm inlaydi. B unday foydaning yuzaga kelishi bozorning uzoq m uddatli 
barqarorlikka erishganidan dalolat beradi. O 'rtach a foydani ко pincha iqtisodiy 
foyda deb ataydilar.
107

---

I q t is o d iy f o y d a
qachon paydo b o 'la d i? A gar korxona bir m ahsulotni 
tayyorlab, sotib, haqiqatda 100 m ing so 'm foyda olgan b o 'ls a -y u , ana shu 
m ab lag 'n i boshqa m ahsulot ishlab chiqarishga sarflab, uni sotganda 150 m ing 
so 'm lik foyda olsa, bunday foydani iqtisodiy foyda deb tushunish kerak. Bu holda 
foyda ijobiy tus oladi. Ijobiy iqtisodiy foyda korxonani biron-bir investor faoliyat 
boshlashiga rag'batlantirsa, ijobiy haqiqiy foyda ishlab chiqarish yoki firm aning 
ancha oyoqqa turib olganidan darak beradi.
M o n o p o l f o y d a
yoki iqtisodiy renta 
bu cheklangan ishlab chiqarish 
om illaridan foydalanish natijasida sodir b o 'lg a n foyda hisoblanadi. M asalan, ikkita 
korxona bir xil yerga ega b o 'lib , yerni olish bilan b o g 'liq xarajatlar bir xil b o 'lish i 
sharoitida birinchi yer transport tarm o g 'ig a yaqin b o 'lg an lig i uchun m ahsulotni 
tashishga 10 mln. s o 'm kam s a r f qilinishi m um kin, ana shu 10 mln so 'm uning 
q o 'sh im ch a foydasi hisoblanadi. 
Iqtisodiy renta ishlab chiqarish om illari 
cheklanganligidan kelib chiqadi va u yoki bu ishlab chiqarish om iliga berish 
holatini bildirgan baho bilan shu om ilning eng kam bahosi o 'rtasid ag i farqdan 
iborat b o'ladi.