N. N. Azizxodjaeva tomonidan yozilgan bo‘lib, oliy maktab o‘qituvchilari pedagogik mahorati va pedagogik texnologiyalar zamonaviy muammolarini ochib beradi

Boshqa konsepsiya tarafdorlari 
(J.J.Russo va uning izdoshlari) bolaning 
aqli ham m adan aw al uning o ‘z tabiiy faoliyatida rivojlanadi degan qoidaga 
asoslanadilar. T a’lim oluvchiga ishlash, harakat qilish, mustaqil bo‘lishga 
to ‘la imkoniyat yaratilishi zarur. Bunda fan ikkinchi navbatga surib qo‘yilgan. 
Bu konsepsiya ijobiy va salbiy jihatlarga ega.
Faol mustaqil faoliyat jarayonida aqliy tarbiya to‘g‘risidagi g‘oya ijobiydir, 
biroq unga yagona qoida sifatida qarashning o ‘zi yetarli emas. Fanda to‘plangan
46

---

v u msoniyatning tizimga tushirilgan tajribalarini inkor etib boMmaydi.
Pnigmatika nazariyasi tarafdoiiari tizimga tushirilgan bilimlami o‘zlashtirish 
k< >nscpsiyasini qattiq tanqid ostiga oldilar. Dj.Dyui ta ’kidlaydiki, maktabdagi 
diiixs rivojlanishi, hayoti va tajribasi o ‘rganilishi lozim boMgan va tizim li 
hilimlar doirasini belgilaydigan o ‘quv dasturlariga b o ‘ysundirilgan, zero 
ul.'U o 4lik, m exanik va formal m anbalardir. U «m aktab fanlari»ning 
m nnaviyligidan voz kechishni taklif qiladi va o ‘qitishga «sun“iy jarayon» 
nitig kiritilishini talab qiladi.
Aqliy tarbiyani rivojlantirish jarayonida, bu konsepsiyani boyitishga 
h.n.ikat qilingan. K.D.Ushinskiy aqlni ham formal, ham real rivojlantmsh 
miunkin deb hisoblaydi.
Demak, turlicha yondoshuvlar, aqliy rivojlanishga b o ‘lgan amaldagi 
munosabatlar bilan zich aloqada, deb qarashga imkoniyat beradi.
Shaxsning amaldagi munosabatlari deganda uning tabiat, jamiyat va jam oa, 
ш alga bo‘lgan munosabati tushuniladi. Bu munosabatlarda insoniyatning 
ko‘p asrlik tajribasida to ‘plangan va tizimga tushirilgan ilm -fanni egallash 
i ni.i ahamiyatgamolikdir.
llunda faqat bilimlami egallashga erishishgina emas, balki ulaming mohiyatiga 
1
luiqur kirib borish, ulami egallash hamda qo‘llash metodlarini o ‘iganish, 
i lllmlami e’tiqodga, fikrlash va faoliyatquroligaaylantirish ham zarur.