N. N. Azizxodjaeva tomonidan yozilgan bo‘lib, oliy maktab o‘qituvchilari pedagogik mahorati va pedagogik texnologiyalar zamonaviy muammolarini ochib beradi

tashkil etmoqda.
V.F.Shatalov tayanch (tayanish) deganda bola harakatlarining taxminiy 
asosini, ichki flkrlash faoliyatining tashqi tashkil qilinish usulini tushunadi.
Tayanch signal o ‘zaro uzviy bog‘lovchi ramzlar (ishora, so‘z, sxema, 
rasm va h.o) bo‘lib, qandaydir m a’noli mohiyatni almashtiradi.
Tayanch konspekt - o ‘quv materiallari o ‘zaro bog‘langan usullarining
120

---

butun qismlari sifatida faktlar, tushunchalar, g ‘oyalar tizirni o ‘mida qo‘llana 
oladigan ko‘rgazmali konstruksiyalardan iborat qisqacha shartli konspekt 
ko‘rinishidagi tayanch signallar sistemasidir.
V .F.S hatalovning xizm atlari shundaki, u m ashg‘ulotlarda yetarli 
darajada va barchaning faolligini ta ’m inlovchi o ‘quv faoliyati tizim ini 
ishlab chiqdi. V.F.Shatalovning o ‘quv jarayoni texnologik sxemasi tablisada 
ko‘rsatilgan.
V .F .S hatalov m etodikasi 4 bosqichdan iborat b o ‘lib, u la r bir qancha 
usul va m etodik yechim larni o ‘z ichiga oladi:
1. N azariyani sinfda o ‘rganish: taxtada oddiy tush u n tirish (bo‘r, 
ko‘rgazm ali qurol, 0 ‘TV bilan); b o ‘yalgan plakat — tay an ch konspekt 
bo‘yicha qayta tushuntirish; plakat b o ‘yicha qisqacha bayon qilish; 
o ‘quvchilarning o ‘z konspektlari ustida individual ishlashlari, konspekt 
bloklari b o ‘yicha keng mustahkam lash.
2. U ydagi m ustaqil ishlar: tayanch k o n sp ek t+ d arslik + o ta-o n alar 
y o rd am i. 0 ‘quvchilarga u q tirish : k o n sp ek td an fo y d alan g an h o ld a 
o ‘qituvchining tushuntirganlarini esla, berilgan m aterialni kitobdan o ‘qi; 
о ‘qiganlaringni konspekt bilan qiyosla; konspekt yordam ida darslik 
m ateriallarini so ‘zlab ber (kodlashtirish-dekodlashtirish); konspektni 
so‘zlab berish uchun tayanch sifatida yodda saqla; konspektni qayta ishlab 
chiqqish va nam unaga qiyosla.
3. Birinchi takrorlash - konspektni o ‘zlashtirishni h a r tom onlam a 
keng nazorat qilish: barcha o ‘quvchilar konspektni xotirasida qayta ishlab 
chiqadilar, o ‘qituvchi ulam i peshm a-pesh tekshirib boradi; bir vaqtning 
o ‘zida «asta» va m agnitafon orqali so ‘rab boradi; yozm a ishdan so‘ng 
og‘zaki so ‘rash boshlanadi.
4. Tayanch konspektni og‘zaki so‘zlab olish - o ‘zlashtirishdagi 
tashqi n u tq (og‘zaki) faoliyatining eng m uhim bosqichi, u turli savol- 
javoblar jarayonida yuz beradi.
5. Ikkinchi takrorlash-um um lashtirish va bir tizimga keltirish (tartibga 
tushirish): o ‘zaro nazorat darslari; oldindan sinov savollari ro‘yxatini 
nashr qilish; tayyorlash; barcha turdagi nazoratlardan foydalanish (taxtada, 
astagina, yozm a va b.); o ‘zaro so ‘rash va o ‘zaro yordam; o ‘yinli unsurlar 
(jam oalar bellashuvi, rebusni topishi va b.).
N azo rat, baholash. V.F. Shatilov o ‘quvchilarning bilim , malaka va 
ko‘nikm alarini bosqichm a-bosqich nazorat qilishning bosh m uam m osini 
hal qildi. D oim iy tashqi nazoratni o ‘z in i-o ‘zi nazorat qilish va o ‘z- 
o ‘zini baholash bilan bogTash, h ar birini bosqichm a-bosqich nazorat 
qilish, kuchi yetadigan darajada talab qilish, doimo tuzatishning imkoniyati 
mavjudligi, natijalar oshkorligi, ikki bahoning yo‘qligi va past bahodan 
q o ‘rqishning yo‘qligi.