Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

Тармоқли ташкилотлар- бу, қоидага кўра, йирик вертикал бўйича 
интеграцияланган компания, унинг ичидаги бўлинмалар фаолиятини 
мувофиқлаштириш вазифаси режалаштирувчи ва тақсимловчи ўрта бўғин 
менежерлари томонидан эмас, балки бозор механизмлари орқали амалга 
оширилади. Тармоқли ташкилот тузилмасининг принципиал чизмаси 4.14. 
расмда берилган.
Тармоқли ташкилотлар қуйидагиларни таърифлайдилар: 
- кенг тармоқли алоқалар; 

---

191 
5.14. расм. Тармоқли ташкилот тузилмасининг принципиал чизмаси. 
- меҳнатни камроқ тақсимланиши; 
- фойдани 
ташкилотнинг 
энг 
муҳим 
мақсади 
сифатида 
мувофиқлаштириш; 
- ҳамкорликнинг кенг имкониятлари; 
- билимлар ва кўникмаларга боғлиқ таъсир ва ҳукмронлик; 
- ходимларнинг 
қонунга 
риоя 
қилишлиги, 
хабардорлиги 
ва 
мустақиллиги; 
- ташкилотни шахсий манфаат, жамоа манфаатига қаратилиши; 
- лойиҳани амалга ошириш пайтида ташкил қилинган эгилувчан, 
вазиятли ишчи жараѐнлар. 
Тармоқли ташкилотда ташкилий тузилма ғоятда кучсиз намоѐн бўлади. 
Шундай килиб, замонавий бошқарув амалиѐтида ташкилотни бошқариш 
иккита диаметрли қарама қарши ѐндошув мавжуд, уларнинг таърифлари
4.6 - жадвалда берилган. 

---

192 
5.6 - жадвал 
Ташкилот ташкилий шаклига ѐндошувларнинг солиштирма таърифлари. 
Таърифлар
Анъанавий ѐндошув
Янгича ѐндошув 
Қисқача белгиланиш
Таркибий ечим 
Шахсий ечим 
Асосий мантиқ 
Таҳлилий рационаллик 
(табақаларга ажралиш, 
интеграциялашиш)
Мослашувчи 
рационаллик(керакли 
алоқаларни 
ўрнатилиши) 
Концепцияли 
бошқарувчи модель 
Ташкилотнинг 
“юқорисидан” 
топширилган 
Ўзини 
ўзи 
ташкил 
қилиш 
Самарадорлик манбаи 
Рационал тузилма 
Ходимларнинг 
ташаббуси 
Самарадорликни 
таъминлаш 
Мувофиқ тузилма 
Ходимларни 
ривожланиши 
Тузилма
Иерархик
Гетерархик
Бошқарув концепцияси 
Якка ҳоқимлик
Ярим марказий 
Релевантли 
бошқарув 
коммуникацияси 
Кўрсатмалар, 
ҳисоботлар
Ходимларни олдиндан 
билиб олиш 
Коммуникацияни 
йўналтирилганлиги 
Вертикал
Горизонтал
Муаммоларни 
ҳал 
қилишнинг солоҳияти
Тузилмани қайта ташкил 
қилиш 
Ўзгаришларни 
билиб 
олиш механизмлари 
Ташкилотни бошқаришга киритилган солиштирма ѐндошувлар улардан 
ҳар бирининг хусусиятлари, ижобий сифатларини кўрсатади. Шунинг билан 
бир вақтда ечимларнинг иккала варианти ҳам тизимли бошқарув нуқтаи 
назаридан жиддий камчиликларга эга. 

---

193 
Қуйидаги дилемма вужудга келади, бир томондан, янги ташкилий 
мантиқ меҳнат вазифаларини чегаралаш ва бирлаштиришни эътиборсиз 
қолдиради, иккинчи томондан- тузилмали ечимга оддийгина қайтиш истисно 
қилинган(ташқи муҳитнинг юқори динамиклиги ва корхона шахсий 
тузилмасини мураккаблашиши сабабли). 
Шубҳасиз, ҳар бир ходимнинг омилкорлиги, ташаббуси ва иродасининг
кучи ҳар қандай марказлашмаган ташкилот фаолиятининг асосий шарт-
шароити бўлади. Аммо ходимнинг юқори омилкорлигининг ўзи ўзича 
ташкилий тузилманинг тартибга солувчи вазифанинг ўрнини босолмайди. 
Шундай 
қилиб, 
анъанавий, 
ташкилий 
тузилмали 
ѐндошиув, 
корхоналарнинг ташкилий тузилмасидаги инқироз кўриниб турган бўлса ҳам, 
ҳали йўқ бўлмаган. Ташкилот аъзоларининг вужудга келган муаммоларини 
мустақил ҳал қилиш қобилиятларига асосланувчи муқобил бошқарув 
қуролларидан тўлиқроқ фойдаланиш йўли билан уни ҳал қилиш мумкин. 
Ташкилий ривожланишнинг истиқболи тузилмали ва шахсий 
қарорларнинг қарама- қаршилиги билан белгиланади.Тузилмали ва шахсий 
ѐндошувлар ўртасидаги зиддиятларни ҳал қилишни, биринчи қарашда 
уларнинг зиддиятларини бартараф қилиб бўлмайдигандек кўринса ҳам, икки 
моделлар таркибий қисмларининг комбинацияларидан қидириш керак. 
Иккала моделнинг, тўғрироғи уларнинг энг яхши қисмларини янги назарий 
асосда бирлаштирадиган доирали концепция зурур. Бундай нарсани қидириш 
ташкилот назарияси соҳасидаги энг миҳим вазифа бўлади.