Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

 
Раҳбарлик услубларининг мазмуни
Параметрлари
Авторитар услуб Демократик 
услуб 
Либерал услуб 
Услубнинг 
табияти 
Барча ҳукумрон- 
лик ва жавобгар 
ликни етакчининг 
қўлида жамлани- 
ши 
Ваколатларни асо 
сий жиҳатларни 
етакчида сақлаб 
қолиш 
билан 
бошқага топши- 
илиши 
Етакчи 
томонидан 
жавобгарликни 
ўзидан олиши ва 
ҳукмронликдан 
гуруҳ (ташкилот) 
фойдасига воз ке- 
чилиши 

---

255 
Мақсадларни бел- 
гилаш ва восита- 
ларни танлашдаги 
имтиѐз 
Қарорларни 
қа 
бул қилиш, бош- 
қарувда иштирок 
этиш асосидаги 
даражалар бўйи- 
ча тақсимланган 
Гуруҳ учун истал- 
ган 
тартибдаги 
ўзини ўзи бошқа- 
риш имкониятини 
бериш 
Коммуникацион 
оқимлар кўпроқ 
юқоридан келади 
Коммуникация 
иккала йўналиш- 
да фаол амалга 
оширилади 
Коммуникация 
асосан “горизон- 
тал” 
асосида 
қурилади
Кучли томонлар Асосий эътибор 
муддатлар тарти- 
бига қаратилади, 
натижани олдин- 
дан айтиб бериш 
мумкин
Ходимларнинг 
бошқарувда иш- 
тирок этиш орқа- 
ли ишни бажар- 
ишга шахсий маж 
буриятлари 
ошади 
Ишни етакчининг 
аралашувисиз 
бошлашга имкон 
беради 
Заиф томонлари 
Шахсий 
ташаб- 
бусни 
тўхтатиб 
қолиш тенденция-
лари кўзатилади 
Бундай услубда 
масалаларни еч- 
иш учун кўп вақт 
талаб қилинади 
Етакчининг ара- 
лашувисиз 
иш 
нинг тезлиги йў- 
қотилиши ва ҳа- 
ракат йўналиши 
ўзгариши мумкин
бўйича ҳаракат қилади, жавобгарликдан қочишга интилади.У ҳар хил 
омилларнинг таъсири остида ўзининг қарорини ўзгартириши мумкин. 
Ташкилотда кўпинча муҳим масалалар унинг иштирокисиз ҳал қилади. 
Қўл остидагилар билан ўзаро муносабатларда либерал мулойимдир. У 
уларга деярли тўлиқ эркинликни беради, талабчан эмас, уларни ишини 
назорат қилишни ѐқтирмайди. 
Обрў олишга интилиб у қўли остидагиларга ҳар хил имтиѐзларни бериш, 
ўринсиз мукофотларни тўлашга қодир. У яна қўл остидаги ялқов учун ишни 
бажариши мумкин, ѐмон ходимларни ишдан бўшатишни ѐқтирмайди. 
Раҳбарликнинг демократик услуби раҳбар ва қўл остидагиларда 
ишонч ва ўзаро тушуниш туйғуси мавжуд бўлишини кўзда тутади. Раҳбар 
ўзини гуруҳнинг бир аъзоси сифатида тутади. Ҳар бир ходим қўрқмасдан ўз 

---

256 
фикрини айтиши мумкин. Кўпгина муамолар жамоавий ҳал қилинади. Раҳбар 
қўли остидагилар билан кўпроқ маслаҳатлашиш, ўзининг афзалигини намоѐн 
килмаслик ва танқидга тўғри жавоб қайтаришга ҳаракат қилади. Қабул 
қилинган қарорларнинг оқибати учун жавобгарликни қўли остидагиларга 
юкламайди. Ходимларнинг фикрларига қулоқ солишга интилишни, ўзи буни 
тушунмаслигидан эмас, балки муҳокама қилишда ҳамма вақт ҳам ишларнинг 
ҳолатини яхшилашга имкон берувчи нозик томонлар вужудга келиши 
мумкинлиги билан изоҳланади. Бундай раҳбар, агарда қўл остидагилар уни 
бунга ишонтирса, муросага келиш ѐки қабул қилинган қарордан воз ке- 
чишни ўзига ор деб ҳисобламайди. У муаммони ҳал қилиш ва бунда олинган 
фойдаларни мақсадга мувофиклигини исботлашга ҳаракат қилади. Назоратни 
амалга оширишда у якуний натижага алоҳида эътиборни қаратади.Бундай 
аҳвол қўл остидагиларда ўзини ўзи қўрсатишга шароитларни яратади,уларда 
фикр юритишнинг мустақиллиги ривожланади. Бу тарбиявий аҳамиятга ҳам 
эга, мақсадга камроқ харажатлар билан эришишга имкон беради. Бошқарув 
қўпол босимсиз, одамларнинг қобилиятларини ҳисобга олиш билан амалга 
оширилади. 
Раҳбарликнинг бундай услубини кўпгига мутахассислар мувофиқ деб 
ҳисоблайдилар.Шунинг билан бирга тадқиқотлар шуни кўрсатдики, барча 
ҳолларда ҳам қўл остидагилар раҳбарликнинг демократик услубини афзал 
деб билмайдилар, ҳамма вақт ҳам бу услуб унумли бўлавермайди. Гап 
шундаки, раҳбарликнинг кўриб чиқилаѐтган услубларидан ҳар бири ҳам 
ижобий ва ҳам салбий аломатларга эга, жамоалар фаолиятининг шароитлари 
эса ғоятда турли тумандир. Ҳозирга қадар услублар ва раҳбарликнинг 
самарадорлиги ўртасидаги тўғридан тўғри боғликлиқ аниқланмаган. 
Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, мутлоқ битта услудан фойдаланадиган 
раҳбарлар ғоятда кам учрайди. Менежер фалоиятининг услуби, қоидага кўра 
раҳбарликнинг у ѐки бу мутаносибликдаги учта асосий классик 
услубларининг комбинациясидан иборат бўлади. Бунинг устага, ҳар бир 
менежер, ўзининг, ўзи учун афзал бўлган бошқарув усуллари мажмуасидан 

---

257 
фойдаланади. Бу ҳақда ҳар хил менежерлар яқин вазиятларда амалди бир хил 
нитижаларга эришган ҳолда, кўпинча бутунлай ҳар хил ҳаракат қилишдари 
дарак беради. 
Ҳозирги шароитларда менежер фаолиятининг шарли равишда вазиятли 
шахсий деб аталувчи услуби афзалроқ бўлиши мумкин.