Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

Тубдан ўзгартирувчи етакчи концепцияси. Ислоҳатчи етакчи 
одамларни уларнинг қўйилган мақсадларни идрок этишдаги онглилигини 
ошириш, уларга шахсий мафаатларни умумий мақсад билан бирлаштириш 
имкониятини бериш, ишончлилик муҳитини ҳис қилдириш йўли билан 
ундайди. Бундай етакчи ижодиѐтини номоѐн қилади, уни орқасида воқеалик 
туради, у эргашувчиларни натижадан натижага олиб боради, одамларни 
меҳнат қилишга қаратади. Бу нарса етакчи ва эргашувчиларда инқирозли 
вазиятда муаммони ижодий ҳал қилишга яроқли маълум ҳулқини 
мавжудлигини кўзда тутади. Модель етакчи эргашувчиларга уларни 
бошқарувда иштирок этишга жалб қилиш орқали таъсир қилиши, ўзини 
гуруҳнинг бир қисми бўлиши, биргаликдаги ҳаракатларни қўллаб 
қувватлаши зарурлигини тан олади. Эргашувчилардан етакчининг орқасидан 
кўр-кўрона бориш эмас, балки берилаѐтган имкониятларини танқидий 
баҳолаш ва ҳаракатларга онгли равишда ѐндашув талаб қилинади.
Шундай қилиб, етакчиликнинг анъанавий тенденциялари етакчи ва 
унинг ҳулқининг сифатлари асосида самарали етакчиликни таклиф 
қиладилар. Бу концепциялар пироворида якунланган назарияни ярата олмай, 
ҳулқининг аниқланган сифатлари ва намуналарининг кўплигида чўкиб 
кетганлар. Вазиятли етакчиликка асосланган ѐндошувлар етакчиликнинг 
самарадорлигини етакчини шахс сифатида эътиборга олмай, ташқи 

---

253 
муҳитларни таъсири орқали изоҳлашни таклиф қилганлар. Янги 
концепциялар вазиятли ва анъанавий ѐндошувларнинг афзалликларини 
бирлаштиришга ҳаракат қиладилар. Улар етакчининг муаммони ҳал 
қилишнинг янги кўринишини яратиш, ўзининг харизмадан фойдаланиб, 
эргашувчиларни илҳомлантириш, улардаги мақсадга эришиш бўйича 
ҳаракатни амалга оширишга иштиѐқини келтириб чиқариш қобилиятига 
эътиборни қаратадилар. 
8.3. Менежернинг услуби ва имиджи. 
Бошқарув услуби- бу раҳбар томонидан фойдаланиладиган масалаларни 
ечишни энг характерли ва барқарор усулларининг мажмуаси, унинг қўл 
остидагиларга нисбатан ҳулқининг одатлари. Бошқарув услуби жамоа ва 
умуман корхона(ташкилот) фаолиятининг самарадорлигига катта таъсир 
кўрсатади. Ҳақиқий шароитлардаги бошқарувнинг аниқ услуби объектив ва 
субъектив характердаги қуйдаги омилларни белгилаб беради: 
- жамоанинг вазифалари ва хизматлари; 
- жамоанинг иш шароитлари; 
- жамоанинг ўлчамлари ва тузилиши; 
- раҳбарнинг шахсий сифатлари ва тажрибаси; 
- менежернинг касбий маҳорати; 
- меҳнат жамоаси аъзоларининг касбий тайѐргарлик даражаси ва 
онглилиги; 
- меҳнат жамоасининг пишиб етилганлиги ва бирлашганлиги даражаси 
ва бошқалар. 
Раҳбарлик услубларининг кенглиги тўлиқ демократиядан то мутлоқ 
автократиягача ѐйилиб кетади. Руҳшунослар ва социологлар томонидан 
ўтказилган раҳбарларнинг ҳар хил турлари ва улар фаолияти самара- 
дорлигининг тадқиқотлари раҳбарликнинг учта энг кўп учрайдиган 
услублар: авторитар ѐки автократик, демократик ва либерални ажратишга 

---

254 
имкон берган, аммо амалда мутлоқ у ѐки бу услубга риоя қилувчи раҳбарлар 
камроқ учрайдилар. 
Раҳбарнинг ҳар бир услуби асосий аломатлари 5.2. жадвалда берилган. 
Авторитар услубдан фойдаланишда автократ раҳбар эътирозларга тоқат 
қилаолмайди. У қўли остидагиларга камроқ ахборотларни беради. Ҳеч кимга 
ишонмайди ва ҳеч кимга ўзининг ниятларини маълум қилмайди. У ўз 
ҳаракатлари йўналишини тез ўзгартиради. Қўли остидагилар билан 
илтифотсиз, шошилинч қарорларга мойил. Унда, фикрларини пайқаб олишни 
биладиганлар энг яхши ходимлар ҳисобланадилар . Қўли остидагилар барча 
саволлар билан “бошлиқ” олдига чопадилар. Автократ раҳбарни олдиндан 
билиб бўлмайди. Ҳеч ким у ѐки бу ҳодисага у қандай жавоб қайтаришини 
очиқ–ойдин билмайди.
Раҳбарларнинг бундай услубида кўпинча низолар чиқади. Автократнинг 
барча масалаларда шахсий омилкорлигига даъволари тартибсизликни 
келтириб чиқади ва ишнинг самарадорлигини пасайтиради. 
Либерал услуб ташаббуссизлик, меҳнат жараѐнига аралашмаслик билан 
таърифланади. Либерал раҳбар орқали юқори раҳбарият кўрсатмалари 
8.2.жадвал