N. B. Dilmurodov

Endokard
– 
endocardium 
– yurakning ichki qavati bo‘lib, elastik 
to‘qimalardan tashkil topgan, endoteliy ho‘jayralari bilan qoplangan.
Miokard 
– 
myocardium – 
yurakning o‘rta qavati bo‘lib, yurak muskul 
to‘qimasidan tashkil topgan; yurak bo‘lmalari va qorinchalari muskul tolalari 
alohida bo‘lib, bir-biri bilan qo‘shilmaydi. Atrioventrikulyar teshik atrofida 
joylashgan fibroz tog‘ayi orqali ajralib turadi. Yurak bo‘lmalari va qorinchalari 
muskul qavatini qalinligi har xil bo‘ladi. 
Epikard
– 
epicardium – 
yurakning tashqi zardob pardasi hisoblanadi. 
Yurak ikkita bo‘lma va qorinchalarining ichki to‘sqichi – 
septum atriorum et 
ventriculorum 
orqali to‘rtta kameraga bo‘linadi. Shundan ikkitasi yurakning 
asosida joylashgan, ikkitasi esa uning pastki qismida joylashgan. Yuqoridagi ikkita 
bo‘shliqqa o‘ng va chap yurak bo‘lmalari – 
atria dexter et sinister, 
pastdagisi esa 
o‘ng va chap yurak qorinchalari – 
ventricululi dexter et sinister
deyiladi. O‘ng 
yurak bo‘lmasi o‘ng qorincha bilan tutashadi, chap bo‘lma esa chap qorincha bilan 
tutashadi. Yurakni o‘ng bo‘lagi bilan chap bo‘lagidagi suyuqlik bir-biri bilan 
aralashmaydi. Yurak qorinchalari o‘rtasida to‘sqich – 
septum interventriculum
bo‘ladi. Embrion yurak bo‘lmalarining to‘sqichida oval teshik – 
foramen ovalis 
bo‘ladi. Bu teshik bola tug‘ilgan vaqtda yopiladi, ba’zilarida (20% gacha) bitmay 
umrbod saqlanib qoladi. 
Yurak bo‘lmalari – 
atrii cordis 
yurakning asosiy qismida joylashadi, yurak 
qorinchalaridan ko‘ndalang ariqcha orqali ajralib turadi. 
Har bir yurak bo‘lmasining devori yupqa muskul, o‘ng va chap yurak 
quloqchasi 
– auriculae dextra et sinistra
dan iborat. Endokardning pastki qismida 
muskul qavat hisobidan so‘rg‘ichsimon muskul – 
mm.papillaris 
joylashadi. Bu 
muskullarga yurak klapanlaridagi torsimon pay – 
chordea tendineae 
kelib 
birlashadi. 
Yurakning o‘ng bo‘lmasi – 
atrium dexter 
ning
 
yuqori devorida ikkita yirik 
teshik bor, ya’ni oldingi kovak vena teshigi – 
ostium vena cava cranialis
va 
keyingi kovak vena teshigi – 
ostium vena cava caudalis
. Birinchi teshik burmacha 
devorining yuqorigi old tomonida, ikkinchisi esa uning qarama – qarshisida 
joylashadi. Bundan tashqari o‘ng yurak bo‘lmasida o‘ng atrioventrikulyar yoki 
venoz teshik – 
ostium atrioventriculares s. venosum dextrum 
bo‘lib, har ikkala 

---

kovak venaning yurak bo‘lmasiga tushadigan joyida muskuldan iborat valiksimon 
do‘nglik mavjud, u venalararo do‘nglik yoki laver do‘ngligi – 
tuberculum 
intervenosum s. loveri 
deyiladi. Bu do‘nglik har ikkala venadan kelayotgan qonni 
bir-biriga aralashib ketishiga yo‘l qo‘ymaydi. 
Yurakning chap bo‘lmasi – 
atrium sinister 
ning yuqorigi tomonida o‘pka 
venasi – 
venae pulmonalis 
uchun 4 – 7 ta teshigi bo‘ladi. Chiqish teshigi chap 
qorinchaga chap atrioventikulyar teshik – 
ostium atrioventriculare sinistrum 
orqali 
ochiladi. 
Yurak qorinchalari – 
ventriculi cordis 
yurakning ventral qismida katta joyni 
egallaydi. Ichki yuzasi endokard bilan qoplangan, endokard qavati ostida 
joylashgan miokard qavati muskul to‘siqlar – 
trabeculae corneae 
va ko‘ndalang 
hamda so‘rg‘ichsimon muskullar – 
mm.transversus cordis et papillares 
dan iborat. 
Bu muskullarga yurak klapanlaridan kelayotgan torsimon paylar – 
chordate 
tentieae 
birlashadi. 
O‘ng qorincha – 
ventriculus dexter 
o‘ng bo‘lmani pastki qismida joylashadi. 
Devori o‘ng bo‘lma devoriga nisbatan ancha qalin. Qorinchaning ichki qismida 3 
ta so‘rg‘ichsimon muskul joylashgan. Shundan ikkitasi yurak to‘sqichida, bittasi 
esa qorinchaning yon devorida joylashgan. Yurak o‘ng bo‘lmasi o‘ng qorinchaga 
atrioventrikulyar teshik – 
ostium atrioventriculare dexter 
orqali ochiladi. Bu teshik 
atrofini aylana shakldagi fibroz tog‘ay – 
annulus fibrosus atrioventricularis 
o‘rab 
turadi. Bu halqa uch tabaqali klapan – 
valvula tricuspidalis
ga
 
birlashadi. 
Klapanning erkin chetlari yurak qorinchasiga qaragan bo‘lib, torsimon paylar 
yordamida yurakning so‘rg‘ichsimon muskullariga kelib birlashadi. O‘ng 
qorinchada ham arterial teshik – 
ostium trunci pulmonalis
bo‘lib, bu teshikdan 
o‘pka arteriyasi – 
a.pulmonalis 
(venoz qon) chiqadi. Bu teshik atrofida fibroz halqa 
– 
annulus fibrosus arteriae pulmonalis 
bo‘lib, bu halqa yarim oysimon klapan – 
valvula semilinaris arteriae pulmonalis
ni ostki qismida joylashgan. Klapanlarning 
bittasi o‘pka arteriyasidan orqa tomonda, ikkitasi oldingi tomonda joylashadi. 
Klapanlar uchta xaltacha shaklidagi tabaqadan iborat. 
Chap qorincha – 
ventriculus sinister
chap bo‘lmaning pastki qismida 
joylashadi. Chap qorincha devori o‘ng qorinchaga nisbatan 2,5 marta qalin, ichki 
endokard qismida ikkita so‘rg‘ichsimon muskul do‘ngligi mavjud. 

---

O‘ng qorincha bilan chap qorincha oralig‘ida chap atrioventrikulyar teshik 
– 
ostium atrioventricularis sinistrum
bo‘lib, bu teshik atrofida ikki tabaqali klapan – 
valvula bicuspidalis
joylashadi. Atrioventrikulyar teshik atrofida chap fibroz halqa 
– 
annulus fibrosus atrioventricularis sinister 
bo‘ladi. Aorta teshigi – 
ostium aortae
dan aorta qon tomirlari chiqadi. Bu tomir devorida yarim oysimon klapan 
– valvula 
semilunaris aortae 
joylashadi. Bu klapan atrofida aorta qon tomirlarini fibroz 
halqasi – 
annulus fibrosis aortae 
bo‘lib, unda qoramollarda o‘ng va chap yuqorigi 
suyakchalar – 
ossa cordis dextra et sinistra 
joylashadi. O‘ng tomon yurak 
suyakchasining uzunligi 5 – 6 sm bo‘lib, uchburchak shakliga o‘xshash, chap 
yurak suyakchasi esa 2 – 3 sm bo‘lib, bu suyakchaga chap yarim oysimon klapan 
birlashadi. Yurak ko‘krak bo‘shlig‘ida 3 – 6-qovurg‘alar to‘g‘risida joylashadi. 
Yurakning asosiy qismi 6-qovurg‘a to‘g‘risida, uchki qismi esa 5-qovurg‘a tog‘ayi 
atrofida joylashadi.