N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

1 
Victoria Aspinall. Veterinary anatomy and Physiology. Textbook. New­
s' 
York, 2015.
3
223

---

— ovqat hazm qilish fermentlarining ko‘pchiligi nofaol bolib, 
ular oshqozon osti bezining o‘zini-o‘zi parchalashi va yemiri- 
lishining oldini oladi:
Oln ikki barmoq ichakda ximusning bo‘lishi o‘t pufagini qisqa- 
rishiga undaydi va o‘t chiqariladi. 
0
‘t suyuqligi yog£ pufakchalarini 
fermentlar ta’sir etishi mumkin bo‘lgan katta maydon yuzasini 
hosil qilish uchun emulsiyalaydi va lipazalami faollashtiradi.
Ichak shirasi pilorik sfinkter orqali ximusni o‘tishiga javoban 
sekretin gormoni ta’sirida ishlab chiqariladi.
Ichak shirasi quyidagilardan ishlab chiqariladi:
— o‘n ikki barmoq ichakning brunner bezlari tomonidan ishlab 
chiqariladi; suyuqlik ichak xaltachasining sekretsiyasi sifatida 
ma’lum;
— och va yonbosh ichaklarning kriptalaridan ishlab chiqariladi.
Qator fermentlar bo‘lib, ularning ko'pchiligi oshqozon osti
bezida ishlab chiqariladi:
— maltazalar maltozani glyukozagacha parchalaydi;
— saxarazalar saxarozalarni glyukoza va fruktozaga parchalaydi;
— laktazalar laktozalarni glyukoza va galaktozaga parchalaydi ;
— enterokinazalar tripsinogenni tripsinga aylantiradi;
— aminopeptidazalar peptidlami aminokislotaga aylantiradi;
— lipazalar yog‘lami yog‘ kislotasi va glitseringa parchalaydi.
Oqsillar (polipeptidlar) aminokislotalarga aylanadi. Uglevodlar
(polisaxaridlar, disaxaridlar) glyukoza va oddiy qandga (monosa - 
xaridlar) aylanadi. Yog‘lar yog
4
kislotalari va glitseringa (monog- 
litseridlar) aylanadi. Ovqat hazm qilishning natijasi shundan 
iboratki, oziqaning asosiy tarkibi so'rilishga tayyor bolgan kichik 
molekulalarga aylanadi.
Absorbsiya. 
Asosiy so‘rilish jarayoni ingichka ichaklar so‘r- 
g‘ichlari (vorsinka) hisoblanadi. Absorbsiya jarayonining samara- 
dorligini quyidagilar oshiradi:
— ingichka ichaklarning uzunligi;
— ichki yuzaning maydoni so‘rg‘ichlar va epitelial «cho‘n- 
takcha»laming mavjudligi hisobidan ortadi;
— har bir so‘rg‘ich qon tomirlar kapillyarlari va limfa tomirlari 
bilan yaxshi ta’minlangan.
224

---

Aminokislotalar va oddiy qandlar kapillyarlar qoniga so‘riladi 
va jigarning darvoza venasi orqali jigarga boradi. Yog' kislotalari 
va glitserin limfa tomirlariga so‘riladi. Ular yog‘li limfa suyuqlik
— xilusni hosil qiladi va bel sisternasiga boradi. Bu yerda u limfa 
bilan aralashadi va ko‘krak yo'liga boradi hamda qon aylanish 
tizimi bilan birlashadi
.1
Yo'g'on ichaklar bo'limi ko‘r, chambar va to£g‘ri ichaklardan 
tarkib topgan. Qoramolning yo‘g‘on ichaklarida lenta va cho'n- 
takchalar bo'lmaydi, chunki ularning diametri kichik