N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

1. Tishning anatomik tuzilishi.
2. Tishning moddalari va tish xillari.
3. Tish formulasi va hayvonlardagi soni.
4. Milkning tuzilishi.
5. So ‘lak bezlarining tuzilishi va topografiyasi.
6. Halqumning tuzilishi va funksiyasi.
7. 
Qizilo ‘ngachning anatomik tuzilishi.
8. Bir kamerali oshqozonning anatomik tuzilishini ayting.
9. Ко ‘p kamerali oshqozonning anatomik qismlari va tuzilishini ayting.
10. Jigaming anatomik tuzilishi va topografiyasini ayting.
Mavzu. 0 ‘rta va keyingi bo‘lim ichaklari
Darsning maqsadi: 
qishloq xoj'alik hayvonlarida ingichka(o‘n ikki barmoq,
achchiq, yonbosh) va yo'g'on (chambar, ko'r, to'g'ri) ichaklaming anatomik
tuzilishi va topografiyasini о 'rganish.
Ko‘rgazmali materiallar: 
rasm, mulyajlar va h o ‘I preparatlar.
Ingichka b o lim ichaklar uzun, nisbatan tor va o‘ziga xos 
joylashuvga egadir. Hazm bolish jarayoni bu bolimda yana davom 
etadi, ya’ni fermentlar ta’siri ostida oqsillar, yoglar va ayrim 
uglevodlar suvda eruvchanlik darajasiga yetadi. Shunday qilib, 
suvda erigan oziqa moddalaming asosiy qismi bu bolim da qonga 
so‘riladi.
216

---

Ingichka ichaklarning shilliq pardasi epiteliy bilan qoplangan 
bo‘lib, har xil yo£nalishli burmalar hosil qiladi. Bular esa shira 
ajratish va so‘rilish yuzasini oshiradi.
Burmalar yo£nalishiga qarab uzunchoq, ko‘ndalang va 
to‘rsimon bo‘ladi. Bundan tashqari mikroskopik burmalar yoki 
ichak vorsinkalari ham bo'ladi.
Shilliq pardada asosan ikki xil: umumiy va duodenum bezlar 
mavjud. Umumiy bezlar oddiy, naysimon bezlar jumlasiga kirib, 
butun ichak bo‘ylab tarqalgan.
Duodenal bezlar — bu ham naysimon tuzilishga ega bo‘lib, 
shirdonning pilorik qismidan boshlanib, ichakning 6—9 metr 
uzunligigacha tarqalgan. Bezlar oqsillar, yog'lar va uglevodlarni 
parchalash uchun ichak shirasi ishlab chiqaradi. Shilliq pardaning 
yuzasida solitar follikulalar bo'lib, bu follikuialarning ko£p miq­
dorda to‘planganligi peyerov toshmalari deb yuritiladi. Muskulli 
pardasi yuzaki uzunchoq va birmuncha chuqur — halqasimon 
qavatlardan tuzilgan.
Bu parda ichaklarning peristaltikasi — oldindan orqaga qaragan 
harakatlanuvi va antiperistaltikasi — orqadan oldinga qarab 
harakatini ta’minlaydi.
Zardob pardasi ichak tutqichini hosil qiladi.
Ingichka bo‘lim ichaklari tarkibiga o‘n ikki barmoq och va 
yonbosh ichaklar kiradi.
It va mushuklarda ingichka ichaklar asosiy fermentativ hazm- 
lanish va so‘rilish joyi hisoblanadi. Bu uzun, nisbatan tor nay, 
tana uzunligidan 3,5 baravar uzun bo‘lishi mumkin. Oziqa ingichka 
ichaklar bo‘ylab o‘tadi va peristaltika va ritmik sigmentatsiya natija­
sida oshqozon shirasi bilan aralashadi. U uch qismga bo£linib, 
ularning har biri o‘xshash tuzilishga ega, ammo ma’lum vazifani 
bajarishga moslashgan.
Ingichka ichaklarning har bir qismi o£xshash strukturaga ega. 
Epiteliy qavati millionlab mayda, bargsimon burmalar, ya’ni 
vorsinkalarni hosil qiladi. Ularning vazifasi hazmlanish va so'rilish 
jarayonining samaradorligini ta ’minlash uchun epiteliy yuzasi 
maydonini oshirishdan iborat. Har bir so£rg£ichning ichida kapil- 
lyar qon tomirlarining to£ri mavjud bo£lib, ular oqsillar va ugievod-
217

---

laming parchalanishi natijasida hosil bolgan kichik molekulalarni 
jigaming qopqa venasi orqali jigarga 
0
‘tkazadi
.1
Limfa kapillyarlari yog‘larning parchalanishidan hosil bo'lgan 
moddalarni ingichka ichaklardan qorin bo'shliglning ustki tomo­
nida joylashgan bel sisternasiga olkazadi.