Н. А. Эгамбердиева археология (ўқув қўлланма)

Қайроққум маданияти Фарғона водийсининг ғарбий қисми жойлашган бўлиб, 1950 йилларда А.П.Окладников ва Б.А.Литвинскийлар томонидан топиб ўрганилган. У жойдаги тақир устидан 60 дан ортиқ макон ва минглаб сопол синиқлари, бронза ва тош қуроллар, ҳайвон суяклари топилди.
Макон ва қабрлардаги сопол идишлар кўп жиҳатдан тозабоғёб сополларига ўхшаб кетса–да, лекин Қайроққум сополлари ичида қулоқли, тарнов жўмракли хиллари бўлган. Сопол идишларнинг ўндан бир қисми чизма, тароқ шакллар билан нақшланган. Бу уларнинг хронологик жиҳатдан Андронова маданиятининг энг сўнгги босқичига тегишли эканлигини кўрсатган.
Қайроққум маданиятида металл ҳунармандчилиги ривожланган. 15 та жойдан металл эритиш ўчоқлари ва тошқоллар уюми топилган. Шунингдек, тақирларда икки тиғли япроқсимон пичоқлар, ханжар, искана, қармоқ, игна, бигиз, икки парракли бронза пайконлар кўплаб учрайди.
Қайроққум маданияти броза даврининг охири ва илк темир даврига оид ёдгорлик ҳисобланади.
Юқори Фарғона ҳудудидан Водил, Қарамкўл, Япагин, Чакка қабристонларини Б.З.Гамбург ва Н.Г.Горбуновлар ўрганганлар. 50дан ортиқ мозор–қўрғондан тош яшикларга солинган оёқ–қўли букланган одам скелетлари топилган. Лекин мозорларнинг 90% ўғирланган. Уларнинг баъзиларида қўнғироқсимон бронза исирғалар, спирал бошли билакузуклар, бронза мунчоқлар, икки парракли пайкон ва сопол парчалари учрайди.
Тошкент ва Фарғона водийси чўлли зона қабилаларида чорвачилик ривожланган. Лекин чорвадорлар ҳаётида деҳқончилик ҳам мухим ўринга эга бўлган.


Мавзуни мустаҳкамловчи саволлар:

1. 
   Чорвадор қабилалар Ўрта Осиёнинг қайси худудларида истеъқомат қилишган?
   
2. 
   Чорвадор қабилаларнинг сопол идишлари билан деҳқончилик билан шуғулланувчи қабилаларнинг сопол идишларини солиштиринг?
   
3. 
   Замонбобо маданиятининг ўзига хос жиҳатларини кўрсатинг?
   
4. 
   Сувёган маданияти аҳолиси қайси маданият билан аралашиб кетган?
   
5. 
   Тозабоғёб маданиятини кимлар ўрганган?
   
6. 
   Қайроққум маданияти қайси худудларга тарқалган?