Mustaqil ishi Fan: Mintaqaviy iqtisodiyot Mavzu

Mintaqaviy sanoat kompleksi usulining afzalligi shundan iboratki, u chiziqli ishlab chiqarish funktsiyalarini qabul qilish hamda yirik ishlab chiqarish afzalliklaridan mavhumlash bilan bog‘liq emas. Shu bilan mazkur usulning jiddiy kamchiligi ham bor, u resurslarning ko‘rib chiqilayotgan hudud uchun cheklangan tabiiy, mehnat va boshqa turlaridan oqilona foydalanish muammosini hal etmaydi. Mintaqaviy tahlilga hozirgi iqtisodiy-matematik usullarni qo‘llash yordamida U.Ayzard olgan natijalar ancha qiziqarlidir. Bular harajatlar-chiqarish, chiziqli dasturlash va gravitatsiya hamda imkoniyatlar modellari usullaridir. U.Ayzardning rayonlararo optimallashga nisbatan qo‘llaniladigan chiziqli dasturlash usullarini bayon qilishi o‘z chuqurligidan ko‘ra ko‘proq oddiyligi va ravshanligi bilan kishi e‘tiborini jalb qiladi. Simpleks usuli va ikkilanganlik nazariyasi boshlanishining hisoblangan metodikasi oddiy misolda tasvirlanadi hamda u mazkur masalalardan bexabar o‘quvchiga ham tushunarlidir. Lekin, rayonlararo aloqalarning ancha murakkab modellari ko‘rib chiqila boshlaganda iqtisodiy muammolar ortiqcha rasmiyatchilik bilan yoki kam ishonarli amaliy misollar bilan ko‘mib boriladi. U.Ayzard rayon jamlada romadlarini eng yuqori darajada ko‘paytirishni yoki transport, qayta ishlash va ishlab chiqarish chiqimlarini eng yuqori darajada kamaytirish bo‘lishi mumkin bo‘lgan mezonlar sifatida ko‘rib chiqadi. Lekin ulardan birontasini ortiq darajada afzal ko‘rmaydi. Mintaqaviy tahlilning ko‘rsatib o‘tilgan usullarini ko‘rib chiqar va tavsiflar ekan, U.Ayzard ularni sintezlashga, ya‘ni joylashtirishning umumiy nazariyasini ishlab chiqishga o‘tadi. Bayon qilingan barcha usullarni rasmiy tarxlarda mexanik tarzda birlashtirgani va bosh model sifatida goh harajatlar-chiqarish modelini, goh gravitatsion hamda imkoniyatli modellarini, goh sanoat kompleks tahlilini tanlagani va qolgan modellarni bosh modelga buysundirgani holda U.Ayzard birontasini ham ortiq darajada afzal ko‘rmay, bu barcha konstruktsiyalarni teng qimmatli deb hisoblaydi. U asarini ancha umizsizlarcha bunday deb tugatadi: «biz ikkinchi masalani asosan yecha oldikmi yoki yo‘qmi, bu shubha ostidadir». Ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirish nazariyalar to‘g‘risida I.Tyunen, A.Veber, A.Lyosh, U.Ayzard, F.Berru va boshqa chet el iqtisodchilari tomonidan G‘arb mamlakatlari iqtisodiyotini rivojlantirishda keng qo‘llanganligi bozor iqtisodiyoti sharoitida qo‘l kelganligini davr isbotlamoqda. Shu boisdan ham mustaqil respublikamizda ishlab chiqaruvchi kuchlarini joylashtirishda chet el olimlarning ilmiy nazariyalaridan foydalanish muhim ahamiyatga egadir.