Mustaqil ishi Fan: Mintaqaviy iqtisodiyot Mavzu

U.Ayzardning joylashtirish nazariyasi.

Hozirgi burjua iqtisodchilari orasida mintaqaviy tahlil masalalari bo‘yicha eng yirik siymo, shubxasiz. A.Ayzarddir. U mazkur sohadagi o‘z tadqiqotlarini VEBERLeontev rahbarligida AQSH tarmoqlararo va rayonlararo mutanosibliklarni o‘rganuvchi mutaxassislar guruhida ishlayotganida boshlangan edi.

1956 yilda U.Ayzardning «Joylashtirish va makoniy iqtisodiyot» degan birinchi yirik asari bosilib chiqdi. Bu asarning maqsadi, muallif so‘zlari bilan aytganda, «Joylashtirish va makoniy iqtisodiyotning aynan bir xil umumiy nazariyasini ishlab chiqish vositasida ayrim maxsus fanlar hamda iqtisodiyotning makoniy va mintaqaviy asoslarini ishlab chiqish» edi. Lekin, bu asardagi taraqqiyot umumiy nazariyasi, muallifning e‘tirof etishicha, aniq amaliy masalalarni hal etishda arzimas natija beradi. Birinchi asar chiqqandan so‘ng umumiy nazariyani mintaqaviy tahlilning amaliy usullari bilan to‘ldiruvchi asar bosilib chiqdi. Bu poydevorli asar. U.Ayzdard va uning xodimlari ko‘p yillar davomida olib borgan tadqiqotlarga yakun yasaydi hamda ular tomonidan mintaqalar, iqtisodiy jug‘rofiya, rayon iqtisodiyoti va shaharlarni rejalashtirish fani bo‘yicha asosiy qo‘llanma, shuningdek amaliy tadqiqotchilarga foydali dastur sifatida tavsiya etiladi.

Asarning tegishli bo‘limlari-ko‘pgina usuliy qoidalar va aholi soni hamda tarkibini prognozlash usullari, aholi ko‘chish va rayon daromadlarini baholash va rayonlararo oqimlar hamda to‘lov balansi tahlili, shuningdek ixtisoslash, cheklash koeffetsentlari hisob-kitobi va ayrim boshqa masalalar qiziqarli bo‘lib, tegishli tanqidiy qayta ishlashdan keyin mamalakatimiz iqtisodiyoti sharoitida mintaqaviy muammolar tahlilida foydalanilishi mumkin.

U.Ayzard qula komplekslarni tanlashga tahlilni mahalliy tabiiy resurslarni va resurslar bazasidagi ishlab chiqarishlarning turli uyg‘unlashuvlarini hisobga olishdan boshlashni tavsiya qiladi.

Kompleksning nisbiy harajatlari tahlili uchun barcha turdagi maxsulotlarni chiqarishda kerak bo‘ladigan xom ashyo, oraliq maxsulotlar, elektr quvvati, ish kuchi, kapital va x.k. aniq vazni hamda miqdorini bilish kerak. Harajatlar-chiqarish tarmoqlararo matritsiasini qo‘llash zarurligi ayni shunda ko‘rinadi. Bu ma‘lumotlar kengaytirilgan tarmoqlararo matriyada birlashtiriladi.

Endi nisbiy chiqimlar tahlili usullaridan foydalanish mumkin: transport, ish kuchi, elektr quvvati, yonilg‘i va h.k. chiqimlardagi rayonma-rayon tafovuti, shuningdek ishlab chiqarishdagi chiqimlaridagi korxonalar ko‘lamlari bilan shartlangan tavofut baholanadi. Bunda chiqimlarni qiyoslash ayrim korxonalar uchun emas, balki sanoat turli tarmoqlarining o‘zaro bog‘liq korxonalari va ishlab chiqarishlari uchun o‘tkaziladi.