Mustaqil ish ilm-fandagi qarama-qarshiliklar va ularning yechimlari

Yorug’likning to’lqin-korpuskulyar dualizmi

Yuqoridagi aytilganlarga asosan, Plank o ‘zining yorugiik mayda zarrachalardan iboratdir, degan tushunchasi bilan haq ekan degan fikr paydo boiadi. Ammo bu fikmi so'zsiz qabul qilinishiga yoruglikning to iq in tabiatini tasdiqlovchi (uning interferensiya va difraksiya hodisalariga bo‘ysinishi haqidagi) ko‘pgina tajribalar to‘sqinlik qiladi.

Ba’zi olimlar korpuskular nazariyani oqlash maqsadida interferension manzaraning paydo boiishini tushuntirishga harakat qildilar va uni shunday ta’rifladilar: oddiy yorug‘likda juda ko‘p fotonlar qatnashadi va ulaming zichligi katta boiganligi uchun bir-biriga ta’sir qilishi mumkin, qandaydir murakkab o ‘zaro ta’sir mexanizm natijasida esa yorugiik bir vaqtda ikkala tirqishni sezadi va o‘zini to iq in kabi tutadi. Agar bu fikr to‘gri b o isa, unda nurlanish juda kichik intensivlikka ega b oigan holda, ya’ni fotonlaming zichligi juda kichkina miqdorga ega boiganda, fotonlaming o ‘zaro ta’siri juda ham kam boiishi kerak va shuning uchun interferension manzara yo‘qolishi kerak. Ammo, o‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatdiki, yorugiikning intensivligi har qancha kichraytirilsa ham, baribir interferension manzara yo‘qolmaydi.

Faqat interferension manzarani aniq kuzatish uchun nurlash vaqtini (ekspozitsiya vaqtini) cho‘zish kerak boiadi. Demak, interferension manzarani fotonlaming o ‘zaro ta’siri orqali paydo bo iad i deb tushuntirish yoiidagi urinishlar asossiz ekan. Shunday qilib, fotonlaming har biri bir vaqtning o‘zida ikkita tirqishni sezib, ular orqali to iq in kabi o‘tadi, degan birdan bir hulosaga kelamiz. Lekin ayrim foton bilan bogiangan bu to iq in juda ham g‘ayritabiiy boiishi kerak. Biz bilamizki, foton fotoplastinka bilan to‘qnashganida uning yuzasida nuqta ko‘rinishida iz qoldirib o ‘zini to iq in emas, balki zarracha sifatida namoyon qiladi. Faqat fotoplastinkaga tushgan fotonlaming soni ko‘paygandagina (ekspozitsiya vaqti cho‘zilganda) ulaming izlari tutashib, interferension manzarani hosil qiladi. Bundan yana bir xulosa chiqarish mumkin: biz ko‘rayotgan to iq in ayrim foton bilan bo'glangan b o isa ham, ammo negadir u o‘zini namoyon qilishi uchun ko‘pgina bir-biriga bogianm agan fotonlar ishtirok etishini talab qilar ekan.

Shuning uchun ayrim fotonga oid boigan to iq in elektromagnit to iq in b o ia olmaydi, chunki elektromagnit to iq in boiganida u yakka foton holida ham interferension manzara hosil qilardi. Bu to iq in bevosita fizik mazmunga ega b o ia olmaydi, chunki har qanday fizik to iq in davomiylikka ega boiib, fotoplastinka atomlariga bir vaqtning o‘zida lin in g ko‘p yerlarida uzluksiz ravishda ta’sir qilgan boiardi. Bu ajoib 21 noma’lum to‘lqin (keinchalik uni yana batafsilroq ko‘rib chiqamiz) De-Broyl to iq in i deb ataladi.

Shunday qilib, quyidagi xulosaga kelinadi: foton bu odatdagi zarracha ham va odatdagi to iq in ham emas, balki aniq klassik tassavurga ega boim agan ajoyib obyektdir. Shuning uchun ham fotonning tabiatini klassik tassavurlar yordamida tushuntirishga harakat qilganimizda unga, ayrim hollarda zarracha xususiyatini, ayrim hollarda esa to iq in xususiyatini tatbiq etishga majbur boiam iz. Fizikada paydo b o ig an bu ajoyib holat to 'Iqin-korpuskular dualizm degan nom oldi.