Mustaqil ish ilm-fandagi qarama-qarshiliklar va ularning yechimlari

Bor postulatlari

XIX asming oxirlariga kelganda bir qator mashhur tajribalar tufayli atomning murakkab tuzulishi to‘g‘risidagi fikr anchagina oydinlashib qoldi. Bu sohada ayniqsa ingliz fizigi Ernest Rezerford tomonidan amalga oshirilgan tajribalar alohida o ‘rin tutadi. 1911-yilda Rezerford tajriba xulosalariga asoslanib, atomning yadro modelmi taklif etdi.

Uni ba’zan, atomning planetar modeli deb ham ataladi, chunki yadroni Quyoshga, elektronlarni esa sayyoralarga o‘xshatiladi. Bu model atom tuzilishini o ‘rganishda muhim qadam b o id i.

Lekin uning kamchiliklari ham mavjud edi va bu kamchiliklar birinchidan atomning barqarorligini, ikkinchidan atomlar spektrlarining chiziqliligini hamda uning qonuniyatlarini tushuntirishga ojiz edi. Vodorod atomi misolida bu model bilan tanishib chiqaylik.

Shunday qilib, Rezerford tomonidan taklif etilgan atomning planetar modeli, ya’ni elektr zarrachalardan tashkil topgan atom modeli Nyuton mexanikasi va Maksvell -Lorents elektrodinamikasi qonunlariga zid kelar edi. Bu model atomning barqaror mavjudligini va atomlar spektrlarining chiziqliligini tushuntirishga imkon bermadi.

1913-yilda Nils Bor bu kamchiliklami yengish maqsadida o‘zining nazariyasini taklif etdi. N.Bor atomning barqarorligiga va yutish hamda nurlanish spektral chiziqlarining mavjudligiga asoslanib, yadro atrofida elektronning dinamik harakatini diskret statsionar holatlarda yuz beradi deb faraz qildi va kvant nazariyasi asosida atom tuzulishini tushuntirish uchun quyidagi ikki postulatni taklif etdi:

I. Atomning mustahkam barqarorligidan kelib chiqqan holda, atom m a’lum turg‘un holatlarda mavjud boiadi, bu holatlardagi atom energiyasining qiymatlari diskret qatorni tashkil etadi.

II. Atomning nurlanishi yoki yorug‘likni yutishi elektronlarni barqarorlik shartiga bo‘ysinuvchi orbitalarning biridan ikkinchisiga o‘tishida sodir bo’ladi.