Мустакил иш мавзуси: автомобиль йўлларини ободонлаштириш ва жихозлаш мустакил иш режаси

Пиёдалар ўтиш йўли лойиҳасини тузиш. Ўтиш жойларида ҳаракатни ташкил этиш.
Юқоридан ва ер остидан ўтадиган пиёдалар ўтиш жойларининг лойиҳаси СНиП 2.05.03-84 талабларига мувофиқ тузилади. Пиёдалар ўтиш жойининг кўриниши, тури, ўлчами ва жойлашиши йўлнинг тоифаси, пиёдалар ва автомобиллар ҳаракатининг жадаллиги, автомобиль йўлининг бўйлама ва кўндаланг профили (кўриниши), маҳаллий шароит ва талаблар, гидрогеологик ва иқлим шароитига боғлиқ бўлади. Пиёдалар ўтиш жойининг тури ва схемаси техник иқтисодий ҳисоб-китобларга асосланиб, пиёдалар ҳаракати қулай ва хавфсиз бўладиган қилиб танланиши керак.
Агар кўп йиллик маълумотга кўра қишда 200 м³/м қор ёғадиган бўлса тротуарларнинг кенглиги 3 метрдан кам бўлмаслиги керак.
Тротуарлар ва пиёдалар йўлидаги ҳаракат полосасининг кенглиги 0,75 м, пиёдалар ўтиш жойи билан зиналарнинг кенглиги эса 1 м қилиб олинади. Иккала йўналишдаги пиёдалар ҳаракати 100 киши/соатдан кам бўлса тротуарлар кенглигини 1 м қилиш мумкин.
Ҳар қандай ҳолатда ҳам аҳоли пунктларидан ташқарида, йўлнинг тезлик 60 км/соатдан кам бўладиган қисмида ўтиш жойининг кенглиги камида 2,5 м, 60 км/соатдан кўп бўлганда эса камида 4 м бўлиши керак. Аҳоли пунктларидаги пиёдалар ўтиш жойининг кенглиги ҳам ҳисоблаб чиқарилади, лекин ҳаракат тартибга солинадиган умумий шаҳар магистрал йўлларида 6 метрдан, туман аҳамиятидаги магистрал йўлларда эса 4 метрдан кам бўлмаслиги керак.
Пиёдалар ўтиш жойининг тури қандай бўлиши кераклигини жадвалга қараб мўлжал қилса бўлади (6.1-расм). Жадвалда N_n пиёдалар ҳаракати жадаллиги билан N_a автомобиллар ҳаракати жадаллиги қараб пиёдалар ўтиш жойининг тури қандай бўлиши кераклиги кўрсатилган.
Қ
N_а авт./соат
уйидаги жойларда пиёдалар ўтиш жойи ер устидан ёки ер остидан ўтади:
халқаро магистраллар, магистрал кўчалар ва ҳаракат тез йўллар қурилганда ёки реконструкция қилинганда;
аҳоли пунктларидан ўтадиган I тоифали йўлларда, пиёдалар ҳаракати жадаллиги 100 киши/соат ва ундан кўп бўлганда, II тоифали йўлларда пиёдалар ҳаракати жадаллиги 250 киши/соат ва ундан кўп бўлганда;
пиёдалар ҳаракати тартибга солинадиган, қатнов қисмининг кенглиги 14 м ва ундан кўп, йўл қатнов қисмидан ўтадиган пиёдаларнинг сони 3000 киши/соат ва ундан кўп бўлганда;
ўнг томонга буриладиган ҳаракат тартибга солинмайдиган, автомобиллар ҳаракати жадаллиги 300 авт./соатдан кўп бўладиган кўча чорраҳалари ва йўлларда;
бошқа, ўтказилиши оқланадиган ҳолларда.
Пиёдалар ўтиш жойи 5 метрдан пастда бўлса эскалатор ўрнатилади, тоннел узунлиги 150 м дан кўп бўлганда эса ҳаракатланадиган тротуарга эҳтиёж бўлади. СНиП 2.05.03-84 меъёрларига кўра ер остидан ўтадиган пиёдалар ўтиш жойининг кенглиги камида 3,0 м, баландлиги эса 2,30 м бўлиши керак. Икки очиқ жойли тоннелларда бўйлама ригелгача баландликни 2 метргача камайтириш рухсат этилади.
Аҳоли пунктларидан ташқарида турли даражадаги пиёдалар ўтиш жойлари қўйидагича жойлаштирилади: I ва II тоифали йўлларда камида 5000 метрда; III тоифали йўлларда камида 2000 метрда; дорогах I-III тоифа йўллардаги автобус бекати бор жойларда; бошқа асосланганган жойларда ўтиш жойига параллел йўл қатнов қисминиг четидан камида 4 м нарида. Ҳар қандай ҳолатда ҳам пиёдалар ўтиш жойидан қараганда келаётган автомобиллар камида 30 метрдан кўриниши керак.
Ердан кўтарилган пиёдалар ўтиш жойи (пиёдалар кўприги) ГОСТ 10807–78 бўйича 5.17.3 ёки 5.17.4 «Ердан кўтарилган пиёдалар ўтиш жойи» белгиси билан белгиланиб, белги зинанинг олдига, транспорт оқими келаётган томонга қаратиб ўрнатилади.
Автомобиллар ҳаракати хавфсизлигини ошириш учун ўтиш жойининг таянчи ГОСТ 13508-74 бўйича вертикал чизиқ билан белгиланади; (оралиқ қурилма билан қатнов йўли қопламасининг ораси 5,0 м ва ундан кўп бўлганда) оралиқ қурилмалар 2.2 чизиқ билан белгиланади; Оқ белгилаш чизининг 2/3 қисми оқ нур қайтарадиган материал билан қопланади. Об-ҳаво таъсирини камайтириш учун пиёдалар ўтиш жойи қопламаси ғадир-будир бўлиши, зиналар электр билан иситилиши, ўтиш жойининг усти ёпилган бўлиши мумкин. Тунда пиёдалар ўтиш жойи ёритилади.
Ер остидаги пиёдалар ўтиш жойига 5.17.1 ёки 5.17.2 «Ер ости пиёдалар ўтиш жойи» белгиси қўйилиб, белги зинанинг олдига, пиёдалар келадиган томонга қаратиб ўрнатилади. Ўтиш жойларининг орасида шу белгиларнинг ўзи 7 .1.3 ва 7.1.4 қўшимча лавҳалар билан тротуар томонга қаратиб қўйилиши мумкин.
Ер ости ўтиш жойларида хўжалик хоналари: хизмат хонаси, электр шитлар ўрнатиладиган хона, насосхона бўлиши мумкин. Қозонхона ҳам жойлашиши мумкин. Телефон-автоматлар, газета дўконлари, кафетериялар ва ҳк. бўлади. Пиёдаларга хизмат қиладиган муҳандислик ускуналари элементлари ҳар битта ҳолат учун алоҳида белгиланади.
Ер ости ўтиш жойлари доим ёритилиши керак. Санитария мақсадида улар канализация ва сув йўли билан жиҳозланади. Ҳавонинг таъсирини камайтириш учун зиналар, тушиш жойлари устидаги ёпгичлар электр билан иситилади.
Ўтиш жойининг эстетик безатилиши ҳам муҳандислик жиҳозлари элементларидан бири бўладли. Ердан кўтарилган ўтиш жойлари атрофдаги манзара билан маконда меъморий боғлиқ бўлиши учун асосан мувофиқ конструкциялар танланади (пандусларл, арка кўринишидаги ечим ишлатилиши ва ҳк.), ҳавонинг таъсирига чидамли материаллар билан пардозланади. Ер ости ўтиш жойларини тоннеллари ва залларини пардозлаш учун асосан сопол ва гранит пардозлаш материаллари ишлатилади. Поли асфалтобетон, цемент, тош бўлиши мумкин. Шифти бўялади. Йирик аҳоли пунктларидаги кўп вазифали ер ости ўтиш жойлари ёритгичлар билан безатилиши мумкин.
Ер усти пиёдалар ўтиш жойиинниг асосий муҳандислик жиҳозларига йўл белгилари, йўлларни чизиқ билан белгилаш, светофор сигналлари, овозли сигнал, хавфсизлик ороллари, тўсиқлар киради. Ўтиш жойининг турига қараб юқоридаги муҳандислик жиҳозлари элементларининг турли комбинациялари ишлатилиши мумкин. Жиҳозларнинг оптимал варианти лойиҳалаш варианти ишланаётганда, ўша жойдаги шароитни ҳисобга олиб белгиланади.
Транспорт оқимининг жадаллиги 300 авт./соатдан кам бўлганда пиёдалар ўтиш жойи тартибга солинмайди, жиҳозланмайди. Бундай ўтиш жойларига 5.16.1 ёки 5.16.2 «Пиёдалар ўтиш жойи» белгиси қўйилиб горизонтал чизиқ ўтказилади ёки фақат белгининг ўзи қўйилади.
Ҳаракат жадаллиги кўп бўлганда жиҳозланган, тартибга солинмайдиган ёки тартибга солинадиган пиёдалар ўтиш жойи ўтказилади. Пиёдалар ўтиш жойи 1.14 чизиқ – «зебра» билан белгиланади, транспорт воситалари тўхтайдиган 1.12 «тўхташ чизиғи» ўтказилади. Тўхташ чизиғи билан пиёдалар ўтиш жойининг четигача 1 метрдан кўп бўлмаслиги керак.
Аҳоли пунктларидан ташқарида пиёдалар ўтиш жойини белгилаш учун .16.1 (чапда) ва 5.16.2 (ўнгда) белгилардан ташқари, ўтиш жойидан 50 ва 150 м нарида 1.20 «Пиёдалар ўтиш жойи» огоҳлантириш белгиси қўйилади.
Қатнов қисмида белгилаш чизиғи бўлмаса йўлнинг қарама-қарши томонига, ўтиш жойи чегарасидан 1 м оралиқда қўйиладиган 5.16 белгилари ўтиш жойининг кенглигини билдиради.
Пиёдалар ҳаракатининг жадаллиги 200 киши/соат бўлганда ўтиш жойига яқинлашаётган транспорт воситаларининг тезлиги чеклаб қўйилади. Бунинг учун пиёдалар ўтиш жойининг икки томонига, 100 ва 150 м оралиқда 3.24 «Максимал тезлик чекланган» таъқиқлаш белгиси қўйилади, натижада тезлик камида 20 км/соат камаяди.
Қоидага кўра 3.24 белги билан 7.54 ёки 7.57 «Амал қилиш вақти» лавҳалари ва 1.20 «Пиёдалар ўтиш жойи» огоҳлантириш белгиси қўйилади.
Транспорт воситаларининг тезлиги 60-80 км/соат, пиёдалар ҳаракатининг жадаллиги 200 киши/соат бўлганда 7.22-7.24 «Амал қилиш зонаси» лавҳаси билан 3.27 «Тўхташ таъқиқланади» белгиси қўйилади.
Пиёдалар билан транспорт воситалари ҳаракат жадаллиги ошганда ҳаракатни светофор билан тартибга солиш зарур бўлади (6.1-расмда кўрсатилган). Светофорлар қатнов қисмининг икки томонига, пиёдалар ўтиш жойи чегарасидан 1 м нарида ўрнатилади. Баъзан пиёдалар ўтиш жойига пиёдаларнинг ўзи бошқарадиган чақириш светофорлари қўйилиши мумкин. Лекин светофор билан тартибга солинганда пиёдалар учун яшил фаза ёниб турадиган вақт пиёданинг йўл қатнов қисмидан ўтиши учун етарли бўлиши керак:
(23)
формуладаги
b – қатнов қисмининг кенглиги;
v_п – пиёданинг юриш тезлиги, бу тезлик ўртача 1,2 м/секунд деб олинади.
Пиёдалар ўтиш жойидан бораётиб қатнов қисмидан ўтишга улгурмаган пиёдалар учун, хавфсизлик оролчалари дейиладиган транспорт воситалари ҳаракатидан бўш зоналар бўлади. Хавфсизлик оролчалари қатнов қисми билан бир даражада бўлади, белгилаш чизиғи билан ажратиб қўйилади.
Қатнов қисмининг кенглиги 15 метрдан кўп йўлда ажратиш полосаси бўлганда хавфсизлик оролчалари бетон тумба билан ўраб қўйилади. Орол ўралган бетон тўсиқлар тик чизиқ билан белгиланади. Бетон тумбанинг баландлиги 0,6 м ва ундан кўп бўлади. Тумбага 4.2.1 «Тўсиқ ўнгдан айланиб ўтилади» белгиси бириктириб қўйилади.
Пиёдалар ҳаракати тартибга солинса хавфсизлик оролида тумбалар ўрнига махсус колонкаларда светофор ўрнатилади. Хавфсизлик оролчасининг узунлиги пиёдалар ўтиш жойи кенглигига тенг бўлади; оролчанинг кенглиги ажратиш полосасига тенг бўлади, агар ажратиш полосаси бўлмаса 1,5 метрдан 2 метргача қилиб олинади.
I тоифали йўлларда агар яшил чироқ ёнадиган вақт пиёдалар қатнов қисмининг ярмигача бориши учун етса, хавфсизлик оролчасининг кенглиги қуйидаги ҳисоб билан топилади:
(24)
формуладаги
N_п – икки йўналишдаги пиёдалар ҳаракатининг жадаллиги, киши/соат;
t_з – пиёдалар учун светофор яшил чироғи ёниб турадиган вақт, секунд;
f –хавфсизлик оролчасидаги битта пиёда эгаллайдиган жой (ҳисоблаш учун бу жой 0,3 м²/киши деб олинади);
В_п – пиёдалар ўтиш жойининг кенглиги, м.

Яшил чироқ ёнадиган вақт бу ҳолда формула (6.1) билан топилади, шунда қатнов қисми четидан оролчагача бўлган масофа чиқади

(6.3)
формуладаги
b – қатнов қисми четидан оролчагача кенглик, м;
N_п – икки йўналишда йўловчилар ҳаракати жадаллиги, киши/соат.
ГОСТ 23457–86 талабларига мувофиқ светофор билан тартибга солинадиган пиёдалар ўтиш жойи, йўлнинг икки томонида, икки томонидан 50 метргача панжара билан тўсилиши керак.
Пиёдалар ўтиш жойининг юзаси II тоифали йўлларда 140 метрдан, III тоифали йўлларда 100 метрдан, IV ва V тоифали йўлларда 45 метрдан ҳайдовчига кўриниши керак.
Пиёдалар ҳаракати тартибга солинишининг муҳим элементи ёритиш ва қишда пиёдалар ўтиш жойини сақлаш бўлади.