Мустақил таълим учун материаллар kirish reja Biologiya fanlari sistemasi. Biologiyaning ilmiy-tadqiqot metodlari

Полимерия. Унинг кумулятив ва нокумулятив хили.
Ноаллел генлар полимерия типидаги белгиларга таъсир этиши дастлаб 1909 йили швед генетиги Нильсон Эле томонидан кашф қилинган. Полимерия ирсийланишнинг ўзига хос жиҳати шундан иборатки, ноаллел доминант генларнинг ўзаро таъсири бир йўналишли бўлади. Ноаллел генларнинг полимер ирсийланишини иккига: кумулятив ва нокумулятив полимерия хилларига бўлинади.
Кумулятив полимерия кўпроқ миқдор белгиларнинг ирсийланишида намоён бўлади. Чунончи, ғўза ўсимлигида тупдаги кўсаклар сони, чигитининг оғирлиги, поянинг узунлиги полимер ирсийланишга мисолдир. Нильсон Эле тажрибаларида буғдой дони пўстлоғининг ранги битта, иккита, учта генлар таъсирида ривожланишини аниқланган. Агар битта доминант ген буғдой дони пўстлоғига таъсир кўрсатса Ғ₂ да 3:1, иккита доминант ген таъсир этса 15:1, учта доминант ген таъсир этса 63:1 нисбатда хилма-хиллик кузатилади. Буғдой дони пўстлоғининг қизил ранги 2 та ноаллел доминант генга боғлиқ деб фараз қилсак, у ҳолда қизил донли буғдой билан оқ донли буғдой чатиштирилганда тубандаги натижа олинади.
қизил оқ
Р^Ф_Г R₁R₁R₂R₂ x r₁r₁r₂r₂
гам R₁R₂ r₁r₂
пушти пушти
Ғ₁^Ф_Г R₁r₁R₂r₂ x R₁r₁R₂r₂
Ғ₂^Ф_Г

♂ ♀	R1R2	R1r2	r1R2	r1r2
R1R2	қизил R1R1R2R2	оч қизил R1R1R2r2	оч қизил R1r1R2R2	пушти R1r1R2r2
R1r2	оч қизил R1R1R2r2	пушти R1R1r2r2	пушти R1r1R2r2	оч пушти R1r1r2r2
r1R2	оч қизил R1r1R2R2	пушти R1r1R2r2	пушти r1r1R2R2	оч пушти r1r1R2r2
r1r2	пушти R1r1R2r2	оч пушти R1r1r2r2	оч пушти r1r1R2r2	оқ r1r1r2r2

Жадвалда келтирилган маълумотлардан маълум бўлишича, дурагайларнинг биринчи ва иккинчи авлодида белгининг ривожланиши буғдой генотипидаги ноаллел доминант генлар сонига боғлиқ. Агар R₁R₁R₂R₂ бўлса дон қизил, учта доминант ген бўлса оч қизил, иккита доминант ген бўлса пушти, битта доминант ген бўлса оч пушти, генотипда доминант ген бўлмаса буғдой дони оқ рангда бўлади. Бинобарин фенотипик нисбат 1:4:6:4:1 схемада рўй беради (42-расм). Агар белгининг ривожланиши уч хил доминант ноаллел генларнинг таъсирида рўй берса Ғ₂ да хилма-хиллик 1:6:15:20:15:6:1 схемада бўлади.

Буғдой донининг рангини ирсийланиши (полимерия).
Нокумулятив полимерияда эса бундай ҳолат кузатилмайди. Генотипдаги доминант ноаллел генларнинг сони нечта бўлишига қарамай, улар бир фенотипли ва Ғ₂ да хилма-хиллик 15:1 ёки 63:1 нисбатда бўлади. Биринчи ҳолатда икки жуфт доминант ноаллел генлар, иккинчи ҳолат учта доминант ноаллел генлар таъсирида белгининг ривожланишида рўй беради. Масалан, ачамбити (Capsella bursa pastoris) ўсимлигида қўзоқ мева учбурчак ва тухумсимон шаклда учрайди. Агар қўзоқ меваси учбурчак ачамбити билан қўзоқ меваси тухумсимон шаклдаги ачамбити чатиштирилса, Ғ₁ авлодида қўзоқ мевасининг учбурчак шакли доминантлик қилади. Ғ₁ дурагайлари ўзаро чатиштирилган тақдирда Ғ₂ дурагай 15/16 қўзоқ меваси учбурчак, 1/16 эса тухумсимон шаклда бўлади. Бинобарин нокумулятив полимерия агар белги икки жуфт ноаллел генлар таъсирида ривожланса, Ғ₂ авлодида иккита фенотипик синф ҳосил бўлади.