Мустақил таълим учун материаллар kirish reja Biologiya fanlari sistemasi. Biologiyaning ilmiy-tadqiqot metodlari

Полидурагай чатиштириш.
Уч, тўрт ва ундан кўп жуфт аллеллари билан тафовут қиладиган формаларни чатишишидан ҳосил бўлган организмлар полидурагай деб номланади. Масалан, нўхатнинг дони сариқ текис, гултожи барги қизил бўлган нави дони яшил буришган, гултожибарги оқ рангда бўлган нави билан чатиштирилса Ғ₁ дурагайларнинг дони сариқ, усти текис, гултожибарглари қизил рангда бўлади. Агар Ғ₁ дурагайларни нўхатнинг дони яшил, усти буришган ва гултожибарги оқ бўлган ўсимлик билан қайта чатиштирсак ва олинган дурагайларни фенотип жиҳатдан таҳлил қилинса, у ҳолда 8 хил фенотипик синфлар намоён бўлади. Дон рангини ифода қилувчи аллелларни А-а, шаклини ифодалайдиган аллелларни B-b, гултожибаргининг рангини С-с деб белгиланса, у ҳолда чатиштириш учун олинган дурагай ўсимлигининг генотипи АаBbCc, иккинчи рецессив белгили ўсимликнинг генотипи aabbcc ҳолатда бўлади.
Табиийки AaBbCc дурагай ўсимлик митоз жараёнида 8 хил: ABC, ABc, AbC, Abc, aBC, aBc, abC, abc гаметаларни, иккинчи рецессив гомозигота ўсимлик abc аллелли гаметани ҳосил қилади. Уларни чатиштириш натижасида AaBbCc, AaBbcc, AabbCc, Aabbcc, aaBbCc, aaBbcc, aabbCc, aabbcc генотипли ўсимликлар ҳосил бўлади.
Уларнинг биринчисининг фенотипи сариқ, текис, қизил, иккинчисиники сариқ, текис, оқ, учинчисиники сариқ, буришган, қизил, тўртинчисиники сариқ, буришган, оқ, бешинчисиники яшил, текис, қизил, олтинчисиники яшил, текис, оқ, еттинчисиники яшил, буришган, қизил, саккизинчисиники яшил, буришган, оқ бўлади ва улар тенг 1:1:1:1:1:1:1:1 нисбатда бўлади.
с.т.қ я.б.оқ
Р^Ф_Г ААВВСС х ааbbсс

гам АВС аbс
с.т.қ с.т.қ
Ғ₁^Ф_Г АаBbСс х АаBbСс
Ноаллел генларнинг ўзаро таъсирида белгиларнинг ирсийланиши типлари.
Ноаллел генларнинг ўзаро таъсирида белгиларнинг ирсийланишини тўрт хил типии мавжуд. Булар комплементария, эпистаз, полимерия ва модификатор генлар таъсири.
Комплементар ирсийланиш.
Комплементария сўзи инглизча complement – тўлдириш деган маънони англатади. Ноаллел генларнинг ўзаро таъсири комплементария хилининг ўзига хос жихати шундан иборатки, Ғ₁ дурагайда чатиштиришда қатнашган ота ёки она белгиси эмас, балки янги белги ривожланади. Белгининг ривожланишига таъсир этувчи ноаллел генларнинг қиммати бир хил эмаслиги туфайли Ғ₂ авлодида белгиларнинг ривожланиши турлича кўринишда намоён бўлади.