Мустақил таълим учун материаллар kirish reja Biologiya fanlari sistemasi. Biologiyaning ilmiy-tadqiqot metodlari

Белгиларнинг бириккан ҳолда ирсийланиши. Ирсиятнинг хромосома назарияси.
1902 йили Менделнинг ирсият қонунлари иккинчи маротаба қайта ихтиро қилинганидан бироз вақт ўтгач Германияда Т.Бовери, АҚШда В.Сэттон бир-биридан мустасно ҳолда дурагай ўсимликларнинг иккинчи авлоддаги хилма-хиллиги билан мейозда хромосомаларнинг хатти-харакати орасида уйғунлик борлигига ўз диққат эътиборларини қаратдилар ва унга асосланиб генлар хромосомаларда жойлашган деган тахминни илгари сурдилар. Олимларнинг мазкур тахмини кейинчалик ирсиятнинг хромосома назариясини яратиш учун асос бўлди.
1906 йили инглиз генетикларидан У.Бетсон ва Р.Пеннетлар ҳидли нўхат ўсимлиги устида тажриба ўтказиб, айрим белгилар Мендел кашф этганидек авлоддан-авлодга мустақил ҳолда эмас, балки бириккан ҳолатда ирсийланишини таъкидладилар. Бу ҳодиса фанда генларнинг бириккан ҳолатда ирсийланиши номини олди. Кейинчалик бундай ҳолат бошқа организм дурагайларида ҳам кузатилди.
Генларнинг бириккан ҳолда ирсийланиш ҳодисаси АҚШ олими Т.Морган ва унинг шогирдлари томонидан атрофлича ўрганилди . Морган биринчи маротаба дрозофила мева пашшасида кўз рангини ифода қилувчи ген Х хромосома билан бириккан ҳолда ирсийланишини амалда исботлаб берди. Бу ҳолат туфайли ирсиятнинг хромосома назариясининг асоси – генлар хромосомаларда жойлашган деган қоида инкор қилиб бўлмайдиган даражада тўғри эканлиги исботланилди.
Аниқланишича, агар чатиштириш учун олинган организм генлари ҳар хил хромосомада жойлашган бўлса, улар авлодларда мустақил равишда ирсийланади. Буни дидурагайларнинг Ғ₂ да фенотип бўйича 9:3:3:1 нисбатда, таҳлилий чатиштиришда эса 1:1:1:1нисбатда хилма-хиллик беришида кўриш мумкин. Белгиларнинг бундай ирсийланиши ногомологик хромосомаларнинг бирикиш ва анафазада тарқалиш эхтимоли тасодифан тенг бўлганда кузатилади.
Табиийки ҳар бир организмда генлар сони хромосомалар сонига нисбатан бир неча маротаба ортиқ. Бу ўз-ўзидан бир хромосомада битта ген эмас, балки кўп ген жойлашганлигидан далолат беради. Бир хромосомада жойлашган генлар табиий равишда бириккан ҳолда авлодда-авлодга берилади.