Musiqa nazariyasi

2.Tonallik nisbatlari. 
Klassik oliy rondoda, refren xuddi oddiy rondodagi 
kabi barcha takrorlarda asosiy tonallikda bayon qilinadi. Ekspozitsiyadagi birinchi 
lavha, odatda, dominanta tonalligida, rondoning asosiy tonalligi minor bо‘lganda 
esa parallel majorda bayon qilinadi.
Minor rondo juda kam uchraydi. 
О‘rta lavha (S) kо‘proq subdominanta tonalligida yoki parallel minor 
tonalligida bayon etiladi.
3.Rondodagi sonatalilik. 
Rondo-sonata uchun xarakterli bо‘lgan 
ekspozitsiyada avtentik va parallel-major tonallik nisbatlari va ularning birinchi 
lavha reprizasida asosiy tonallikka qaytishi xususiyatlari klassik sonata shakli 
ta’sirida shakllangan. Biroq о‘z-о‘zicha ular hali «sonatalilik»ning zaruriy, jiddiy 
belgisi sanalmaydi. 
«Sonatalilik» rivojlantirish jarayonining о‘zida namoyon bо‘ladi va shunda 
ifodalanadiki, ekspozitsiyada qо‘shimcha partiya oraliq bо‘g‘in sifatida ishtirok 
etmay, balki asosiysiga qarma-qarshi qо‘yiladi va undan ustuvorlik qiladi, 
muvozanatning u yoki bu darajada keskin buzilishini keltirib chiqaradi.
 
Bunda birinchi lavhaning (V) hajmi ortishi, uning partiya о‘lchamlariga 
qadar kattalashishi asosiy rol о‘ynaydi. Bunga, shuningdek, bog‘lovchi qism 
vositasida lavhani tayyorlash ham xizmat qiladi.
Shunday qilib, 
rondo-sonata 
shaklini rondali strukturaning sonata 
rivojlanishning о‘ziga xos tamoyili bilan birikishi sifatida tushunish lozim.
4.
Refren tuzilishi. 
Butun shaklning birinchi
 
yirik bо‘limi
ekspozitsiya 
deb ataladi. Butun asar xarakterini belgilaydigan asosiy partiya rondo mavzulariga 
xos bо‘lgan qirralarni saqlab qoladi. U turli shakllarda, ba’zida bir qismli, davriya 
kо‘rinishida bayon qilinadi 
 
(Betxovenning 7, 8, 9, 11, 15- sonatalari finalida). 
Ikki qismli shakldagi mavzu ham uchrab turadi (Betxovenning 12, 13- sonatalari 
finalida). Kо‘pincha mavzu uch qismli shaklga ham ega bо‘la oladi,bu bilan u 
asosiy bо‘limi refreniga alohida bosiqlik baxsh etadi, sonata shakli uchun esa bu 
umuman xos emas (a + о‘tish + a; Betxovena 2, 4- sonatalari finalida); biroq 
ba’zida yanada mustaqil va kengaytirilgan shaklda bо‘lishi mumkin (Betxovenning 
27- sonatasi finalida).
Rondo-sonata uchun bog‘lovchi partiya bilan birinchi lavhani tayyorlash 
xarakterli sanaladi. Uning (bog‘lovchi partiyaning) vazifasi – yangi mavzuga 

---

103 
modulyatsion о‘tishni yaratish. Ba’zida bog‘lovchi partiya juda qisqa