Musiqa nazariyasi

3.Kadanslashlarning о‘ziga xosliklari.
1.Davriyalar о‘ziga xos qirralarga ega bо‘lgan о‘rtaliq kadensiyali ham 
bо‘lishi mumkin: 
a) turg‘un tonikada yakunlanadigan о‘rtaliq kadensiya (taktning kuchli 
hissasi va asosiy tonning kuy chizig‘ida joylashishi), bu kabi kadensiya birinchi 
jumlaga nisbatan yopiq xarakter baxsh etadi. 
b) subdominanta bilan yakunlanadigan о‘rta qism kadansiyasi. 
2) normal, yopiq xarakterli davriyalardan tashqari, oxirida dominantadagi 
yarimtali kadans bilan yakunlanadigan ochiq davriyalar ham mavjud (L.Betxoven. 
Sonata №18, 3- qism). 
4.Davriyalarning tuzilishidagi о‘ziga xosliklar.
1.Davriya tuzilishining о‘ziga xos qirralari jumlalar, taktlarining hajmi va 
metrik jihatdan bog‘lanishida namoyon bо‘ladi. Tuzilmaning kattalashishi ,asosan, 
aynan ikkinchi jumlaning kengaytirilishi hisobiga amalga oshiriladi (I.Gaydn. 
Kvartet №1, 3- qism). 
Ikkinchi jumlasi qisqartirilgan davriyalar nisbatan kam uchraydi 
(F.Mendelson. “Sо‘zsiz qо‘shiq”, №30). 
2. Ba’zan uch jumladan tarkib topgan davriyalar ham uchraydi, bunda 
uchinchi jumla о‘zidan oldin keladigan jumla uchun yakunlovchi vazifasini 
bajarmaydi (E.Grig. Norvegiya raqsi. №2). Tо‘rt jumladan iborat bо‘lgan 
davriyalar ham mavjud (F.Shopen. cis-moll prelyudiyasi). 
3. Jumlalarga ajratilmaydigan davriyalar ham mavjud bо‘lib, ular yalpi 
rivojlovli davriyalar deyiladi. Bunday davriyalar ayrim hollarda jumlalar hosil 
qilmaydigan,ammo chegarasi aniq bо‘lgan iboralardan tarkib topadi (L.Betxoven. 
Trio, op.9. №1, 4 -qism). 
4. Yana shunday davriyalar ham borki, ularda ayrim iboralar jumlalar hosil 
qilmaydi, ayrimlari esa davriyaning ikkinchi yarmida jumla hosil qilishi mumkin.
5. Modulyatsion rivojiga kо‘ra о‘ziga xosliklar. 
Umuman olganda,
modulyatsiyalash davriyaning ikkinchi jumlasi uchun xos. Ikkinchi jumla bevosita 
yangi tonallikda – parallel, II bosqich yoki subdominanta tonalliklaridan birida 
(solishtirma sifatida) ham boshlanishi mumkin. (L.Betxoven. Sonata №7, 1 -qism), 
subdominanta (L.Betxoven. Kvartet, op 18. №4, 3-qism) tonalliklarda boshlanishi 
mumkin. Birinchi jumlaning parallel major va dominanta tonalliklaridan tashqari 
boshqa tonalliklarga modulyatsiyalanishini (albatta, tegishli о‘rtaliq kadensiyalari 
bilan) ham о‘ziga xosliklar qatoriga qо‘shish mumkin. 

---

71 
Uzoq tonallikka modulyatsiyalash noyob hodisa sifatida qabul qilinadi 
(L.Betxoven. Simfoniya №8, 1- qism). 
Bir davriyada turli darajadagi bir qator о‘ziga xosliklar ham uchrashi 
mumkin. Aksariyat hollarda ular о‘zaro bog‘liqlikda bо‘lishi kuzatiladi.