Musiqa nazariyasi

Davriyalar ichki tuzilishiga kо‘ra turlicha bо‘ladi
. Davriyalarning turlari 
va о‘ziga xos bо‘lgan qirralarini kо‘ra bilish, ajrata bilish kо‘nikmalarini hosil 
qilish uchun tahlil qilishda ma’lum tizimga tayanish tavsiya etiladi. Buning uchun, 
birinchi navbatda, klassik uslubga xos bо‘lgan, ayniqsa,kо‘proq ikki yoki uch 
qismli shakllarning tarkibiy qismi sifatida mavzuni ekspozitsion bayonida 
namoyish etish uchun qо‘llaniladigan davriyalarni tanlab olish zarur. 
Ekspozitsion davriya
quyidagi xususiyatlarga ega. 
Tuzilishi – 8 takt (kichik davriya). 
Davriya ikki jumlaga ajratiladi. Ular, о‘z navbatida, ikki va undan ortiq
iboradan tarkib topadi. Davriyaga birlashgan jumlalar tobe jumlalar deb yuritiladi. 
Birinchi jumla – boshlovchi, ikkinchi jumla – javob beruvchi deb ataladi. Davriya 
tonikada tugallanadigan kadensiya bilan yakunlanadi. Jumlalar dominantada 
yakunlanadigan (D yoki K64-D) о‘rtaliq kadensiyalar bilan ham ajratiladi, ham 
birlashtiriladi. Ayrim hollarda ikkinchi jumlaning boshida asosiy tonallikka qaytish 
uchun dominantaga modulyatsion og‘ishma hosil qilinadi. 
Demak, о‘rtaliq kadensiya davriyani jumlalarga ajratib bersa, yakunlovchi 
kadensiya 
butun 
davriyani 
birlashtiradi. 
Shu 
tarzda 
kadanslar 
mutanosibligi,”aytishuvi” hosil qilinib, bunda noturg‘un – savol beruvchi
kadansga ikkinchi – tasdiqlovchi kadans javob beradi. Bunday savol-javob 
munosabatidagi jumlalar klassik uslubdagi davriyalarga xosdir. 
Davriyalar 
bir tonalli
– asosiy tonallikda yakun topadigan va 
modulyatsiyalovchi
– yangi tonallikda (asosan dominantada, minorda – parallel 
tonallikda) yakun topadigan turlarga bо‘linadi. 
Agar bir tonalli davriyada yaqqol seziladigan og‘ishmalar hosil qilinsa, 
bunday davriya ham modulyatsion davriya deyiladi (modulyatsiyalovchi 
davriyadan farqli ravishda). Agar davriya yangi tonallikda yakunlansa, ammo 
davriyaning о‘rtalarida о‘ziga xos modulyatsiyalar yorqin namoyish etilsa, bunday 
davriyalar ham 
modulyatsion
davriya deyiladi Modulyatsiyalash kо‘proq ikkinchi 
jumlaga tо‘g‘ri keladi. Dominanta yо‘nalishidagi (V yoki III pog‘ona) 
tonalliklariga modulyatsiyalash kо‘proq xosdir.
Kо‘pgina 
davriyalarda 
ekspozitsiyaviylik 
qirralari 
tuzilmalarning 
kvadratliligida, ya’ni qismlarning tо‘rt taktliligida namoyon bо‘ladi. Bunday 
davriyalar sakkiz, о‘n olti, о‘ttiz ikki taktdan iborat bо‘ladi. 
Mavzu rivojiga kо‘ra