Musiqa nazariyasi

 
davriyalar
takrorlanadigan va takrorlanmaydigan 
tuzilmali davriyalarga 
ajratiladi. 
1. Takrorlanadigan tuzilmali 
davriyada ikkinchi jumla materiali, uning 
rivijlanishi birinchi jumla bilan о‘zaro о‘xshashlik hosil qiladi. О‘xshashlik 
qirralari turli darajada bо‘ladi: ba’zan faqat umumiy tarzda yoki alohida 
bо‘laklarda kо‘rinadi. Aksariyat hollarda jumlalarning boshlang‘ich bо‘laklari 
о‘xshash bо‘lib, jumlalarning yakunida ayrim о‘zgarishlar sodir bо‘ladi 
(L.Betxoven. №5 sonata, II qism). 

---

68 
2. Takrorlanmaydigan tuzilmali 
davriyalarda ikkinchi jumla birinchi 
jumladan sezilarli darajada farqlanadigan materialda quriladi. Odatda bunday 
davriyalarda ba’zi intonatsion qarindoshlik saqlanadi va bu ikki jumlani 
birlashtiradigan omil sifatida xizmat qiladi. Mavzu rivojlanishiga kо‘ra murakkab 
bо‘lgan bunday davriyalar nisbatan kam uchraydi (R.Vagner. “Tangeyzer” 
operasiga uvertyura). 
Kontrast tamoyiliga asoslangan uchta jumlali davriyalar ham uchraydi 
(E.Grig. Norvegiya raqsi op. №35, №2). 
Jumlalarga ajratilmaydigan davriya 
qо‘shilib ketgan tuzilmali
yoki 
yaxlit 
tuzilmali davriya
deyiladi. Bunday davriyalar yorqin avj nuqtasiga olib keluvchi 
yagona kuy - garmoniya rivojlanishi bilan ajralib turadi(Betxoven, Sonata
op.10,№2,II qism).
Katta hajmli, 16 taktli davriyalar ham normal toifaga kiritiladi. Ular 8 taktli
oddiy kadansli ikki jumladan iborat bо‘ladi.
О‘ziga xos xususiyatga ega va normativ bо‘lmagan davriyalar. 
Musiqiy nutqni tо‘liq va har tomonlama о‘rganish uchun yuqorida keltirilgan 
“normal” davriyalar bilan cheklanish mumkin emas. Shu sababli boshqa turdagi 
davriyalar haqida ham tasavvurga ega bо‘lish lozim.
Davriyalarning ayrim turlari tez-tez, ba’zilari esa nisbatan kam uchraydi; 
ayrimlariga ekspozitsion bayon xos, boshqalari esa davomiy rivojlanish 
xususiyatiga ega. Aksariyat davriyalarda umumiy qonun-qoidalardan tashqariga 
deyarli chiqilmaydi; lekin shunday davriyalar ham bor-ki, ularda chekinishlar 
yaqqol kо‘zga tashlanadi. Davriyaning umumiy qonun-qoidalaridan chekinishlar 
davriyaga normativ bо‘lmagan xarakter bag‘ishlaydi. 
Ba’zi davriyalarda mavzuning rivojlanishi о‘ziga xos kо‘rinishga ega va uni 
“davriya” tushunchasi qolipi doirasiga kiritib bо‘lmaydi. Bunday davriyalarni