Musiqa nazariyasi

Klassik rondoda 
shakl hosil qilishning
 turli tamoyillarining aralashma 
qо‘llanishi ham kuzatiladi.
 
Bu, eng avvalo,
 
turli strukturalar: rondallik va uch 
qismlilikning birikishida kо‘zga tashlanadi. Shunda uch qismli ekspozitsiyada va 
murakkab 
uch 
qismli 
shakldagi 
qisqartirilgan 
reprizada 
ikkilamchi 
(bо‘ysundirilgan) struktura – rondo yuzaga keladi (Betxovenning № 10 
sonatasidan skerso-final). 
Bundan tashqari, besh qismli rondoda umumiy strukturaning yashirin uch 
qismliligi hamma vaqt о‘rin tutadi, bunda ikkinchi epizod birinchisidan 
ahamiyatliroq (kattaroq) bо‘ladi. Bu klassik uslub uchun xos bо‘lgan shakl 
bosiqligini (mutanosibligi) yuzaga keltiradi. 
Shakl hosil qilish tamoyillarining aralashmasi rondo shakliga variatsion 
rivojlantirish tamoyilining kirib kelishida ham namoyon bо‘ladi. Bu jihatdan 
refrenni takrorlashda uni variatsiyalash asosiy xususiyat sanaladi (Betxoven. 
Andante 
F-dur 
).
XIX—XX asrlarda rondo shaklining rivojlantirilishi
Romantizm davri ham rondo shakliga yangi о‘zgarishlar kiritdi. Rondo oliy 
shakllarining soddalariga nisbatan ustuvorligi kuzatiladi. Bu Betxovendan keyingi 
davr uchun xos bо‘lgan murakkablashuvga va shakl hosil qiluvchi turli 
tamoyillarining о‘zaro bir-biriga bir-biriga kirib borishiga bо‘lgan umumiy 
yо‘nalishda о‘z ifodasini topdi. Rondoning oddiy besh qismli shakli unga 
rivojlovning kirib kelishi bilan yanada rivoj topdi.
Qadimiy musiqada kuzatilgan kо‘p qismlilikka intilish tendensiyasi paydo 
bо‘ldi.
Bu jihatdan Shuman ijodi eng tipik sanaladi. Masalan, “Vena karnavali”ning 
birinchi qismi о‘n bir qismdan iborat: ABACADAE(о‘tish)FAK. Bu kо‘p 
qismlilik bо‘limlarning har biri alohida yanada rivojlantirilganligi va hajmi 
ortgani holda bir-biriga nisbatan yorqin kontrastlangan mavzu va tonalliklarning 
biriktirilishiga asoslangan.

---

93 
Rondo bо‘limlari ikki yoki uch qismli shaklda yoziladi (Shuman ijodi). Tonal 
reja rangbaranglik kasb etib, unga nafaqat yaqin, balki uzoq tonalliklar ham 
kiritiladi. 
Refren bilan epizodlar, shuningdek, alohida epizodlarning ham о‘zaro
kontrasti ayrimlarining ma’lum janr uslubida yozilganligi bilan kuchaytirilgan; 
qator epizodlar marsh, romans, bolero xarakterini kasb etadi (Shuman. «Vena 
karnavali» da B epizod romans xarakterida, E epizod esa Grosfater qadimiy nemis 
raqsida yozilgan).
 
Erkin talqin qilingan rondo shakli rus opera musiqasida keng qо‘llanadi.
Rondolilik tamoyili Glinkaning «Ruslan va Lyudmila» operasiga Introduksiya 
tuzilmasini qurish asosini tashkil etadi. Bayan mavzusi «Dela davno minuvshix 
dney» 
(B-dur) 
refren vazifasini bajaradi
, 
Bayanning ikki qо‘shig‘i
(
g-moll - D-
dur
) 
asosiy mavzu oraliqlarida epizodlar rolini bajaradi.