Muqaddima

ANALIZATORLAR TUZILISHINING UMUMIY TAMO YILLARI 
Barcha analizatorlarning tuzilishida quyidagi umumiy tamoyillarni ko
‘
rish mumkin. 
l.Ko
‘
p qavatlilik — analizator tarkibida bir nechta qavat neyron bor, ulardan biiinchisi 
retseptorga  bog‘liq,  oxirgisi  esa  miya  po
‘
stIog‘ming  assotsiativ  sohasidagi  neyranlarga 
kelib to‗xtaydi. 
Kolp  qavatlilik  organizmning  oddiy  signallarga  tezlik  bilan  javob  berishiga  imkon 
tug‘diradi, chunki bu signallarning tahlilini oraliq neyronlar bajaradi. 
Bundan tashqari, turli qavatlar ma‘lum ma‘lumotlarni qayta ishlashga ixtisoslashgan. 
2,Ko
‘
p  kanallik  —  neyronlar  qavatining  har  biri  juda  ko‘p  (10  mingdan  milliongacha) 
nerv unsurlari borligini, bu unsurlar keyingi qavatdagi behisob neyronlarga bog‘liqligini 
ko
‘
rsatadi. 0
‘
tkazuvchi yo
‘
Haming ko'pligi analizatorlar faoliyatining puxta va aniqligini 
ta‘minlaydi. 
3.  Yonma-yon qavatlarda unsurlar sonining teng emasligi. Masalan, ko
‘
rav 
tizimida retseptorlar soni 130 million, aksonlari ko
‘
zdan chiqadigan nervnijg tashkil 
qiluvchi neyronlarning soni esa faqat 1 mln. 250 mingga yaqin yoki 100 marotaba kam. 
Bu nisbat miyaning har qaysi yakka retseptorida vujudga kelgan impulsni qabul qila 
olmasligini  ko
‘
rsatadi  Ma‘lumot  MNT  ga  yetguncha  bir  necha  marta  saralanadi.  Ko
fi
p 

---

 
 
248 
 
sonli  qavatdan  unsurlari  kam  qavatga  o
‘
tish  jarayonida  ikkinchi  darajadaGI  malumotlar 
olib qolinib o
‘
tkazilmaydi. 
Bu torayib boruvchi «voronka» miyaga o
‘
tkaziladigan ma‘lumotlarni kamaytiradi va 
muhim axborotlarnigana o
‘
tkazadi. 
Shu  ko
‘
ruv  analizatorida  kengayib  boruvchi  «voronka»ni  ham  uchratamiz:  miya 
po'stlog‘ining  ko
‘
ruv  sohasidagi  neyronlarning  soni  po
‘
stloq  osti  lco
‘
ruv  markazidagi 
neyronlar  sonidan  ming  marta  ko
‘
p.  Kengayuvchi  «voronka»  signatlarni  behisob 
neyronlar o
‘
rtasida bo`linishini, turli xossalarini batafsil tahlil qilish imkoniyatini beradi. 
‗.Analizator 
unsurlarining vertikal va gorizontal bo
‘
yicha farqlanishi 
Analizator  tarkibidagi  unsurlarning  vertikal  bo
‘
yicha  farqlanishi,  deganda  bir  necha 
qavatdagi  unsurlardan  bo`limlar  hosil  bo`lishi  tushuniladi.  Bo`lim  qavatdan  kattaroq 
morfofunksional qurilma. 
Analizatommg  har  qaysi  bo`limi  muayyan  vazifani  bajaradi.  Odatda  analizator 
tarkibida  uning  periferik  (retseptor)  bo`limi,  bitta  yoki  bir  nechta  oraliq  bo`limlar  va 
analizatoming po
‘
stloq bo`limi ajratiladi. 
Bir  bo`limda  joylashgan  analizator  elementlarining  funksional  xossalari  har  xil 
bo`lishi  mumkin.  Masalan,  ko
‘
ruv  analizatorining  retseptor  bo`limi  rang  sezuvchi 
kolbachalardan  va  yorug‘lik  darajasini  sezuvchi  tayoqchalardan  tashkil  topgan.  Bu 
farhlanish shrizontal bo'yncha deyiladi.