Muqaddima

OVQATNING O’ZIGA XOS DINAMIK TA’SIRI 

---

 
 
222 
 
Haqiqatan ham ovqat yeyish va hujayralarning oziq moddalarni o
‘
zlashtirilishi modda 
almashinuvini  jadallashtirib,  energiya  sarfini  oshiradi.  Modda  va  energiya 
almashinuvimng  bu  tariqa  kuchayishi  ovqatning  o
‘
ziga  xos  dinamik  ta‘siri,  deb  ataladi. 
Aralash  ovqat  iste‘mol  qilinganida  energiya  sarflanishi  10—15%  oshadi.  Oqsillarning 
o'ziga  xos  dinamik  ta‘siri  ayniqsa  katta:  oqsil  is‘temol  qilingandan  keyin  energia  sarfi 
30—‘0%  ko
‘
payadi.  Uglevodlar  yevilgandan  keyin  energiya  almashinuvi  faqat  ‗—7% 
oshadi.  Ovqatning  o
‘
ziga  xos  dinamik  ta‘siri  yuzaga  chiqishining  sababi  bir  nechta. 
Birinchidan,  hazm  fermentlari  ishtirokida  kechadigan  gidroliz  jarayoni  natijasida 
murakkab moddalar soddaroq moddalarga aylanadi, kimyoviy bog‘Ianishlarning uzilishi 
energiya  ajralishiga  olib  keladi.  Ikkinchidan,  hazm  vaqtida  intestinal  garmonlarning 
qonga  o
‘
tishi  tezlashadi.  Ular  metabolik  jarayonlarga  ta‘sir  qilib,  energiya  ajralishmi 
kuchaytiradi. Uchinchidan, bu hodisaning  rivojlanishi boshqa gormonlarga ham  bog‘liq 
bo'lishi mumkin. 
Shuning  uchun  energiya  sarflanishi  miqdorini  hisoblaganda  asosiy  almashmuv 
miqdoriga  yana  10%  qo
‘
shish  kerak  Bu  10%  ovqatning  o
‘
ziga  xos  dinamik  ta'sirmi 
tashqil qiladi. 
Asosiy  almashinuvni  va  ovqatning  o
‘
ziga  xos  ta‘sirini  odam  o
‘
z  xohishi  bilan 
o
‘
zgartira  olmaydi.  Bu  sarflar  idora  qilib  bo‗lmaydigan  sarflarni  tashkil  qiladi. 
Boshqariladigan  energiya  sarfi  mehnat  qilganda,  uyda,  sport,  bilan  shug'ullanganda  va 
hokazoda ishlatilgan energiya  miqdori  sharoitga va odamning xobishiga  bog'liq  bo'ladi. 
Bu  sarflar  boshqariladigan  sarflar  deyiladi.  Shu  energiyaning  asosiy  qismi  odam 
bajaradigan  ishga  sarflanadi.  Bajariladigan  ish  og'ir  mexanizatsiyalashmagan  bolsa, 
energiya ko
‘
p sarf etiladi, jismoniy ish bilan shug‘ullanmaganda energiya sarfi nisbatan 
kam bo`ladi. 
Energiya sarfiga qarab turli kasb egalarini 5 guruhga bo`lishadi. 
I    guruh—  Aqliy  mehnat  ahllari  (olimlar,  shifokorlar,  pedagoglar,  bug‘alterlar  va 
hofcazo). Bu gurnhga kiruvchi erkaklar kuniga yoshiga qarab 2550—2800 kkal, ayollar 
esa 2290—2‘00 kkal sarflaydilar va qabul qilishlaii zarur. 
II  guruh—  Yengil  jismoniy  ish  bilan  shug'ullaniivchilar  (avtomatlashgan  korxonalar 
ishchilar  i,  agranomlar  hamshira  va  sanitarkalar,  aloqa  korxonalari  ishchilari).  Bu 
guruhdagi erkaklarning energiya sarfi 2750—3000 kkal, ayollarniki 2350—2550 kkal. 
gurah  —  O'rtacha  oglr  jismoniy  mehnat  bilan  shug‗ullanadigan  ishchilar  (slesarlar, 
transport  haydovchilari,  jarrohlar,  traktorchilar).  Bunda  erkaklar  2950—3200  kkal 
sarflaydilar,  ayollar  2500—2700  kkal  gurafi  —  og%  jismoniy  mehnat  qiladiganlar 
(qurilish  ishchilari,  qishloq  xo‗jalik  mehnatkashlari,  metallurglar,  duradgorlar).  Bu 
guruhga mansub erkaklar 3900—‘150 kkal, ayollar esa 3‘50—3700 kkal sarflaydilar. 
gumh—juda og‘ir jismoniy mehnat qiladigan ishchilar (shaxtyorlar, 
polat 
erifcuvchilar, betonchilar, hammollar). Bu ishlarni faqat erkaklar bajarishi mumkin. Ular 
sarflaydigan. energiya miqdori 3900—‘300 kkal. 
Aqliy  mehnat  bilan  shug‗ullanganda  ham  modda  almashinuvi  jadallashadi.  Uning 
sababi  miya  faoliyati  kuchayishida  emas.  Aqliy  mehnat  qilganda  energiya  sarfning 
oshish muskullar tonusioiKg reflektor yo‘l bilan ortishiga bog‘liq bolsa kerak.