Muqaddima

GIPOTERMIYA VA GIPERTERMIY A 
Odam  organizmi  qisqa  vaqt  davomida  o
‘
ta  yuqori  va  juda  sovuq  haroratda  ham  o`z 
faoliyatini saqlab qoladi. Ammo favquloddagi harorat ta‘siri uzoq davom etsa, tana 
harorati  pasayib  yoki  ko
‘
tarilib  ketadi  va  gipo-  va  giper-  termiya  holatlari  rivojlanadi.. 
Tana harorati 35°S gacha pastga tushsa gipotermiya to
‘
g‘risida gap yuritish mumkin. Bu 
holat sovuq suvda tez rivojlanadi. Sovuq ta‘sirida awal simpatik nerv tizimi qo
‘
zg
‘
aladi, 

---

 
 
230 
 
teri  tomirlari torayib,  issiqlik hosil bolishi  ortadi. Ammo  vaqt o'tishi  bilan  tana harorati 
baribir  pasaya  boradi.  Tana  haroratining  pasayishi  moddalar  almashinuvini  keskin 
susaytirib  yuboradi  Bu  jarayonni  ta'mmlovchi  boshqa  faoliyatlar  ham  nafas  olish,  qon 
aylanishi,  ajratish  va  boshqalar  ancha  sekinlashadi.  MNT  faoliyati  keo‗zgaradi:  nerv 
mar-  kazlarining  qo
‘
zgaluvchanligi  susayadi,  reflekslar  sustlashadi,  sezgilar  yo
‘
qoladi. 
Kuzatiladigan  o'zgarishlar  gipotermiya  darajasiga  bog‗liq.  Odam  tanasining  ichki 
harorati  35°S  ga  tushsa,  uning  hatti-harakatlari  buziladi.  31°S  da  hushdan  ketadi,  2‘—
25°S da yurak avtomotiyasi buzilib halok bo`ladi. 
Sun‘iy  gipotermiyadan  (tana  haroratini  2‘—28°S  gacha  pasaytirishdan)  jarrohlikda 
foydalaniladi.  Bunda  modda  almashinuvining  sekinlashishi  va  a‘zolarning  kislorodga 
ehtiyoji keskin kamayishi yurakni to
‘
xtatib, unda operatsiya qihsh imkonini beradi, 
Oddiy  sharoitda  3—5  daqiqa  qonsizlikni  kechira  olgan  bosh  miya  hujayralari, 
gipotermiya  holatida  qon  aylanishi  15—20  daqiqa  to
‘
xtasa  ham  o
£
z  faoliyatini  tola 
tiklaydi. 
Sovuq  juda  qattiq  bo`lmasa,  odam  organizmiga  qisqa  vaqt  ta‘sir  qilsa,  tana  ichki 
harorati  o'zgarmaydi.  Ammo  bu  sharoitda  shamollash.  hodisalari  ko
‘
payadi,  surunkali 
yalligManishlar  zo'riqadi.  Buning  oldini  olish  uchun  ob-havoga  qarab  kiyinish  va 
chiniqish kerak. 
Tana haroratining 37°S dan oshib ketishi gipertermiya deyiladi. Bu holat issiqlik uzoq 
vaqt  ta‘sir  qilganda  rivojlanadi.  Havoning  namligi,  qalin,  havo  o
‘
tkazmaydigan  kiyim, 
issiq joyda og
‘
ir jismoniy ish qilish, oqsilga juda boy ovqat iste‘mol qilish gipertermiya 
rivojlanishini  tezlashtiradi.  Tana  haroratining  ‗0—‘1°S  gacha  ko
‘
tarilib  ketishiga  ohb 
keladigan keskin gipertermiya issiq urishi deyiladi. Agar quyosh nurlari bevosita boshga 
ta‘sir qilsa, u oftob urishi deyiladi. 
Bir-biridan  deyarli  farq  qilmaydigan  bu  hodisalarda  gipotalarnik  termoregulyator 
markaz  faoliyati  buzilib,  suv-  tuz  muvozanati  yo'qoladi.  Qattiq  terlash  natijasida 
organizm  ko‘p  miqdorda  suv  va  tuz  yo
‘
qotadi,  qon  qujailib  aylanishi  qiyinlashadi, 
arterial qon bosimi juda tushib ketadi 
Issiq  urishining  oldini  olish  uchun  yoz  faslida  havo  nisbatan  salqin  vaqtda  (erta 
tongda va kechga yaqin) ishlash, kundalik ovqatning ko
‘
p qismini shu vaqtlarda iste‘mol 
qihsh, yengil  hazm  bo`ladigan taomlar  tayyorlash  va  yetarli  miqdorda  suv  va  tuz qabul 
qilish maqsadga muvofiq bo`ladi. 
Gipertermiyadan  isitmani  ajratish  kerak  Isitma  tashqi  harorat  o
‘
zgarmaganda 
issiqlikni idora etadigan  mexanizmlar shikastlanishi natijasida  yuzaga chiqadi. Bu holat 
ko'proq yuqumli kasallik paydo qiluvchi mikroblar toksinining (zaharining) gipotalarnik 
markazlarga bevosita ta‘sirida sodir boladi. 
Tana  ichki  haroratining  ‗3°S  gacha  ko
‘
tarilishi,  sababidan  qat‘iy  nazar,  o'limga  olib 
keladi.