Muqaddima

QON HAJMI VA TARKIBI 
 
     Odamning  qoni  suyuq  plazma  va  undagi  muallaq  shaklli  elementlardan  tashkil 
topgan.  Qonning  bu  ikki  qismi  orasida  ma‘lum  nisbat  saqlanadi.  Qon  hajmining  55%i 
plazmaga  to‘g‘ri  keladi,  qolgan  45%  hajmni  shaklli  elementlar  tashkil  qiladi.  Qonning 
umumiy  hajmidan  eritrotsitlarga  to‘g‘ri  keladigan  qismi  gematokrit  son,  deb  ataladi. 
Erkaklarda gematokrit son 44-46%, ayollarda – 41-43% bo`ladi. 
     Katta odam organizmidagi qonning umumiy miqdori gavda vaznining 6-8%, ya‘ni 4-6 
litrni tashkil qiladi. Qonning organizmdagi miqdorini bo‘yoqlar yoki radioaktiv moddalar 
yordamida aniqlash mumkin. Masalan, kongorot qonga ma‘lum miqdorda yuboriladi. Oz 
vaqt  o‘tishi  bilan  u  qonda  tekis  taqsimlanadi.  Endi  tomirdan  qon  olib,  unda  bo‘yoq 
konsentratsiyasi aniqlanadi va bo‘yoqning qonda suyulish darajasiga qarab, qon miqdori 
hisoblab topiladi. 
     Qonning  miqdori  nisbatan  doimiy  bo`lgan  ko‘rsatkichlardan  biri.  Ammo,  uzoq  vaqt 
davomida muntazam ravishda jismoniy ish bilan shug‘ullanish, baland tog‘ga ko‘tarilish 
va  shu  sharoitda  uzoq  vaqt  bo`lish  natijasida  organizmning  kislorodga  bo`lgan  ehtiyoji 
ortadi va qon miqdori ko‘payadi. 
     Organizmdagi  qonning  hammasi  oddiy  sharoitda  qon  tomirlar  bo‘ylab  harakat 
qilmaydi.  Uning  bir  qismi  zahiralarda  saqlanadi.  Qon  umumiy  miqdorining  20%  i 
jigarda, 16% i taloqda, 10% ga yaqini teri tomirlarida  bo`ladi va ma‘lum vaqtgacha qon 
aylanishida  ishtirok  etmasligi  mumkin.  Kislorodga  ehtiyoj  oshganda  esa  qonning 
zahiradagi qismi tomirlarga o‘tib, kislorod tashishda ishtirok eta boshlaydi.