Mundarija kirish. 3 I bob. Transmiluy korporatsiyalarning paydo bo’lishi va rivojlanishining ilmiy nazariy asoslari 8

¹ http, ubiznes ru finansv-ternitn-vse-o-tnk-transnactonaln\.\-konipaniyax.html

30

O’rin	TMK nomi	Asosiy faoliyati	Umumiy daromadi (mln.$)	Umumiy sof foydasi (mln.$)
1	Wall-Mart stores	Savdo, do’konlar tarmog’i	482,130	14,694
2	Exxon Mobil	Neft va neft mahsulotlari	246,204	16,150
3	Apple	IT-texnolgiya, gadjetlar	233,715	53,394
4	Berkshire Hathaway	Moliya	210,821	24,083
5	McKesson	Sog’liqni saqlash, farmasevtika	181,241	1,476
6	UnitedHealth Group	Tibbiy sug’urta	157,107	5,813
7	CVS Health	Oziq-ovqat va doridarmon	153,290	5,237
8	General Motors	Avtomobilsozlik va ehtiyot qismlari	152,356	9,687
9	Ford Motor	Avtomobilsozlik va ehtiyot qismlari	149,558	7,373
10 | AT&T		Telekommunikatsiy a	146,801	13,345

Top-10 AQSh TMKlarining umumiy foydasi esa 151,2 milliard AQSh dollaridan oshiq summani tashkil etib, jahonning ko’plab iqtisodiyotlariga teng yoki ortiq ekanligini ko’rishimiz mukin. Misol uchun, Vengriya (121,7 $ mlrd.), Quvayt (114,1 $ mlrd.), Ekvador (100,1 $ mlrd.) va Urugvay (53,4 $ mlrd.) mamlakatlarining YalMlarining yig’indisidan sal kamroq ekanligini ko’rishimiz mumkin².

¹ fattp: fortune com fortuneSOO "Fortune” jumalining “Fortune-500 2017 ’’ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan
Yuqoridagi barcha mamlakatlar YalMlariga manba. http: 'data.woridbank.ora-’data-catalog/GDP-rankintt-table Jahon Banki, Jahon rivojlanish indikatorlari, 2017, 1 bet

31



Ushbu jadvaldagi ma’lumotlar asosida ko’rishimiz mumkinki, 2018 - yilgi Top 10 talikka kiruvchi TMKlaming 7 tasi sanoat sohasida faoliyat ko’rsatuvchi TMKlar bo'lib, 2 ta Avtomobilsozlik, 2 ta dori darmon va farmasevtika mahsulotlari ulguiji savdosi, 1 ta neft mahsulotlari ishlab chiqamvchisi, 1 ta savdo do’konlar tarmog’i va 1 ta IT- qurilmalari va gadjetlar ishlab chiqaravchi kompaniyalar tashkil etadi. Shuningdek, qolgan 3 ta TMKlar xizmat ko’rsatish sohasida faoliyat yuritadi.
Eng katta foyda ko’rgan TMK bu - “Apple” bo’lib u 53,394 milliard AQSh dollari miqdorida foyda ko’rgan. Shu bilan birgalikda eng kam foyda ko'rgan TMK bu - sog'liqni saqlash va farmasevtika sektorida faoliyat ko'rsatuvchi “McKesson” TMKsi ekanligi ma’lum bo’ldi.
Ma’lumki, AQSh TMKlarining ushbu moliyaviy ko’rsatkichlariga tayangan ularga kirib keluvchi kapitallar oqimi ko’pligini bashorat qilish qiyin emas. Ushbu tendensiyani hisobga olgan holda, Top-10 eng ko’p kapital kiritiluvchi va kapital jalb qiluvchi TMKlar ro’yxati 2.1.2-javalda keltirib o’tilgan.
Quydagi jadvaldan ko’rinib turibdiki, Top-10 likdagi TMKlaming 8 tasi AQShda joylashgan. 2 ta TMK Xitoyga tegishli. Ulaming umumiy kapitallashuv summasi 4,918 trilion AQSh dollami tashkil qilmoqda. Asosiy faoliyat turlari texnologivalga bog’liq kompaniyalar 5 tani tashkil etadi va ulaming umumiy kapitallashuv summasi 1,811 trilion AQSh dollarini tashkil etadi. Bundan tashqari, 2 tadan moliya sektori va iste’mol xizmatlariga oid kompaniyalar shuningdek, 1 ta sog’liqni saqlash mavjud. 1 - o’rinda turgan “Apple” korporatsiyasiga kiritilgan jami kapital miqdori 851 milliard AQSH dollarini tashkil etadi. Mutaxassislar yaqin kelajakda “Apple” dunyodagi ilk 1 trilion AQSh dollarlik bozor kapitallashuviga ega kompaniya bo’lishi ishonishmoqda. 2018 yil avgust oyida «Apple» dunyodagi ilk 1 trilion AQSh dollarlik kapital lashuvlashgan TMKga aylandi¹ Uning yaqin ta’qibchisi

¹ https , www.nvtimes-com 2018 08 02-technology-apple-stock-l -tnilion-market-cap html^nipdj.il_e--inbne By Jack Nicas Aug. 2, 2018

32

O’rin	TMK nomi	Asosiy faoliyati	Davlati	Kapitallashuv summasi (mlrd. $)
1	Apple Inc	IT-texnologiya	AQSH	851
2	Alphabet Inc	IT-texnologiya	AQSH	719
3	Microsoft Corp	IT-texnologiya	AQSH	703
4	Amazon.com	Iste’mol xizmatlari	AQSH	7 01
5	Tencent	IT-texnologiya	AQSH	496
6	BerkshireHathaway	Moliya	AQSH	492
7	Alibaba	Iste’mol xizmatlari	Xitoy	470
8	Facebook	IT-texnologiya	AQSH	464
9	JPMor g an Chase	Moliya	AQSH	375
10	Joh n son & Johnson	Sogliqni saqlash	AQSH	344

Umumiy Top-100 lik ro’yxatida esa AQSH kompaniyalari 54 tani tashkil qilgan. Bunda umumiy kapitallar miqdori 12,187 trilion AQSH dollarini tashkil etgan. Buni taqqoslash uchun 2009 - yilda 42 ta AQSH kompaniyalari Top-100 lik ro’yxatida bo’lgan bo'Isa, umumiy kapitallar miqdori esa 3,805 trilion AQSH dollarini tashkil qilgan. Ushbu ko’rsatkichlaming barchasi shuni ko’rsatmoqdaki, AQSH kompaniyalaming kapitallashuvi 3 barobardan ziyodga o’sgan. Bundan kelib chiqib

¹ https. - Чулулу nvtimes.com 2018 09 Щ technology amazon-stock-pnce-l-tnllion-vaiue.htirii By David Streitfeld Sept. 4, 2018

“ http.' fortune.com 2017 03 31 apple-tnllion-dollar-compam “Here’s When Apple Could Become America’s First $1 Trillion Company” by Shawn Tully Mar 31, 2017

³ https:, цлу\у.pwc.com ax/en/audit-services assets pdf ulobal-top-100-companies-2018-report.pdf JPO Centre 2018“Global Top 100 Companies by market capitalization”

33



aytishimiz mumkinki, kapitalni jalb etish bo’yicha dunyoda yagona yetakchi mamlakat bo’lib AQSh hisoblanar ekan.
2009 - yilda Top-100 transmilliy korporatsiyalarning umumiy kapitallashuv hajmi 8,403 trilion AQSH dollarini tashkil etgan bo’lsa, 2018 - yilda bu ko’rsatkich 20,035 trilion AQSH dollarini tashkil etgan. Tendensiya shuni ko’rsatmoqdaki, 9 yil oralig'ida kapitallashuv hajmi qariyb 2,5 barobarga o’sganligini ko’rishimiz mumkin.
Yetakchi sohalar bo’lib, texnologiya sohasidagi kompaniyalar 4,806 trilion AQSH dollari hapital hajmi bilan 15 ta kompaniyani tashkil etsa, moliya sohasida 23 ta kompaniya umumiy kapital hajmi 4,421 trilion AQSH dollami tashkil etadi. Kuchli uchlikka iste’mol tovarlari sohasi 17 ta kompaniya 2,827 trilion AQSH dollari miqdoridagi kapital hajmi bilan yakun yasaydi.¹.
Demak, AQSH jahon iqtisodiyotida tutgan o’mi va salohiyati bilan birinchi o’rindagi milliy iqtisodiyot hisoblanib, uning transmilliy biznes ko’lamidagi o’mi ham jahonda yetakchi o’rinda turishini bilgan holda shuni aytish mumkinki, o’zining 20,5 trillion AQSH dollari miqdoridagi YalM iga nisbatan o’zining TMK lari tomonidan

2. 
   trilion AQSH dollarlik kapitallashuv hajmini ko’rishimiz mumkin.
   

AQSh iqtisodiyotida bugungi kunga kelib TMK laming roli juda yuqori. Chunki bu mamlakatda eng yirik va mashxur TMK joylashgan. Bularga Apple, Wallmart kabilami misol keltirishimiz mumkin. Birgina Apple kompaniyasi jahon bozoridagi telekommunikatsiya sohasidagi mahsuiotlar narxiga ta’sir ko’rsata olish imkoniga ega bo’lish bilan bir qatorda eng yetakchi kompaniya ham hisoblanadi. Bu davlatning TMK larini joylashitirsh bo’yicha asosiy siyosati bozor ko’lamini kengaytirishdan iborat. TMK lami olib kirish tajribasidan ma’lumki, AQSH TMKsini Hindistonga kiritishda bu yerdagi faoliyat yuritayotgan korxonalar bilan hamkorlik qilishdan boshlagan. Ya’ni o’zining brend nomini berish evaziga Hindistonda faoliyat yuritish huquqiga

¹ https.\^;%v\v\v.p\vc.convax^;etvaudit-services/assets. pdf global-top-)00-conipanies-2018-report, pdf 1PO