Mundarija kirish. 3 I bob. Transmiluy korporatsiyalarning paydo bo’lishi va rivojlanishining ilmiy nazariy asoslari 8

Jahondagi T..t, , . TMKnomi О ГШ	Asosiy faoliyati		Umumiy daromadi (mln.$)
Umumiy sof foydasi (mln.$)
8	Toyota Motor	Avtomobilsozlik		236,592		19,264
36	Honda Motor	Avtomobilsozlik		121,624		2,870
37	Japan Post Holdings	Pochta, bank, sug’urta		118,762		3,548
53	Nissan Motor	Avtomobilsozlik		101,536		4,364
60	Nippon Telegraph & Telephone	Aloqa xizmati		96,134		6,145
79	Hitachi	Elekronika		83,584		1,434
92	Soft Bank Group	Moliya, bank		76,469		3,950
11!	AEON	Chakana savdo		67,758		50
113	Sony	Elekronika		67,519		1,231
114	Nippon Life Insurance	Moliya, sug’urta		67,118		3,361

¹ hup- fortune com t»lobal3uC> hst filtered?hqcounttY ma’iumotlari asosida inuallif tomonidan tuzilgan.
37

O’rin	TMK nomi	Asosiy faoliyati	Davlati	Kapitallashuv summasi (mlrd. $)
29	Toyota Motor Avtomobilsozlik		Yaponiya	210

Yuqoridagi raqamlami 2009 - yil bilan taqqoslaganimizda quydagi holatga guvoh bo’lishimiz mumkin. Bunga ko’ra, 2009 - yilda Yaponiya 6 ta TMK bilan umumiy hisobda 366 milliard AQSH dollarlik kapitallashuv hajmi bilan 5 - o’rinda bo’lgan. Ko’rishimiz mumkinki, yaqin yetti yil ichida Yaponiya TMK lariga kiritilayotgan kapital hajmi 1564 milliard AQSh dollariga pasaygan¹.

¹ http: data vu>rldbank.ora data-cataloa GDP-rankinu-table Jahon Banki, Jahon rivojlanish indikatorlari,

² https: avnsw pwc.com u\ en audit-services assets pdf iilobal-top-l 00-companies-2018-report, pdf I PC) Centre
2018“Global Top iOO Companies by market capitalization”

38



Ushbu kapitallashuv borasidagi passivlikni tahlil qiladigan bo’lsak, oxirgi yillarda Yaponiya TMK lari kapitallashuvining darajasi pasayishiga bir qancha omillar ta’sir etgan:

• 
  Osiyo qit’asida Xitoy va Gong Kong TMK lariga bo’lgan ishonch va
  

qiziqishning ortishi, Yaponiya TMK lariga bo’lgan qiziqishning pasayishiga olib
keldi;

• 
  Yevrohudud mamlakatlari Shvetsariya, Buyuk Britaniya va Germaniya TMKlariga kiritilgan kapitallaming qariyb 2 barobarga oshishi va buning natijasida ular AQSh va Xitoydan keyin 3,4 va 5 o’rinlami egallashi²;
  
• 
  Mamlakat qarzlari YalM ga nisbatan doimiy ravishda o’sib borishi va bu ko’rsatkich 2018 - yilga kelib 250,4%³ ga у etgan L xorijiy investorlaming bu mamlakat TMK lariga nisbatan ishonchsizligiga olib keldi.
  

Demak, Xitoy va Yevrohudud mamlakatlarining jahon kapital bozoridagi aktiv holatda ish olib borishlari Yaponiya TMKlariga kiritilayotgan kapital oqimlariga salbiy ta’sir qilayotganligi bir taraf bo’lsa, ikkinehi tom on dan mamlakat qarzlarining YalMga nisbatan 2,5 barobarga o’sishi va boshqa makroiqtisodiy ko’rsatkichlaming ham nostabil holatda ekanligi ya’ni iqtisodiyotni ma’lum ma’noda stimullovchi inflyatisya darajasi ham juda past ekanligi aholining investitsion faoliigini pasayishiga olib kelmoqda desak xato qilmagan bo’lamiz.
23. Umumiy TMKlar kapitallashuv qiymatining Jahon YalMga ta’sirini regression tahlil orqali ekonometrik modellashtirish
Quyidagi jadval asosida 1991-2018 yillarda jahon YalM va umumiy TMKlar kapitallashuv qiymatining o’zgarishi o’rtasidagi bogTiqlikni chiziqli regression model asosida ko’rib ehiqamiz.

Yillar	y-Jahon YalM (mlrd $)	x-umumiy TMKlar kapitallashuv qiymati (mlrd $)
1991	24334,979	11185,05541
1992	25170,89	10705,34327
1993	25858,783	13764,16145
1994	27804,173	14470,19365
1995	31003,485	17087,72144
1996	31860,624	19594,31451
1997	31788,616	21708,24715
1998	31649,638	25445,27179
1999	32765,284	33491,84934
2000	33843,968	30963,1779
2001	33593,509	26815,73499
2002	34720,425	22770,28968
2003	38982,148	31253,84657
2004	43876,975	36677,35836
2005 i i	47548,38	40439,78486
2006 j 51496,396		49993,90427

¹ httDs:---data.worldbank.ora4ndicator'CVt.MK Г L( ЛР ( t>^oend~201 S&start^¹ J987 va
https..'''www irnf.ora-'extemal'datamapper NGDPD-w V\ hO-OEMPC 'ADVfcC WblOWORt.D ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi

40

2007	58118,615	60304,91372
2008	63752,934	32268,48925
2009	60393,888	44608,40465
2010	66025,267	51470,07556
2011	73244,805	44383,82408
2012	74639,245	51133,27333
2013	76769,752	60240,15218
2014	78852,334	63427,81416
2015	74689,448	61895,39239
2016	75734,639	64998,37096
2017	80144,579	79229,87871
2018	84740,322	65660,97822

Bu yerda: у - nomustaqil o'zgaruvchi x - mustaqil o’ garuvchi
O’zgaruvchilar orasidagi bog'liqlikni ko’rish uchun ulami ekonometrik Scatter plot regression grafigida ko’rib chiqamiz.
Grafikdan ko’rishimiz mumkinki, o’zgaruvchilarimiz Jahon YalM va Umumiy TMKlar kapitallashuv qiymati orasida juda kuchli ijobiy bog’liqlik mavjud.