Mundarija: Dorivor o'simliklar biologiyasi va ekologiyasi fanining maqsad va vazifalari Dorivor o'simliklar bioekologiyasini o'rganishning asosiy usullari

Adir zonasi dorivor osimliklari
Qoqiot (Taraxacum officinal Web.) murakkabguldoshlar oilasidan, boyi 5 15 sm keladigan kop yillik osimlik. Barglari yyerga toshalgan, kom-kok, tuksiz, uzunligi 1025 sm, eni 36 sm keladigan patsimon bolingan, uchki tomoni ancha katta, uchburchak shaklidadir. Qoqiot mart oyida kokaradi. U ildiz oldi barglar hosil kilib rivojlanadi. Aprel-may oylarida gullaydi. Gullari savatchada joylashgan; osimlikning gulbandi etli, kalin tukchalar bilan qoplangan. Gullari och sariq, tigiz tukli. Iyun-iyul oylarida urugi pishadi.
Isfarak (Delphinium semibarbatum Bienyert) ayiqtovondoshlar oilasidan, boyi 3575 sm ga yetadigan kop yillik osimlik. Barglari uzun bandga ornashgan. Barg yaprogi barg bandidan chiqadi va 5 bolakka bolinadi. Ularning har biri yana oz navbatida ensiz, ipsimon uzun bolakchalarga bolinadi. Ildizi oqildiz bolib, tuproqqa ancha chuqur kiradi. U yerta bahorda mart oyida kokaradi. Apreldan to iyun oyining oxirlarigacha gullab turadi. Gullari sariq rangda bolib, uzunligi 3540 sm keladigan topgulga zich joylashgan. Ayrim gullarining uzunligi 2 sm, unda 1 sm uzunlikdagi tikani ham boladi.
Oqquray (Psoralea drupacea Bge.) dukkakdoshlar oilasidan, boyi 60 130 sm ga yetadigan kop yillik osimlik. Poyasi tik osadi, usti bezsimon mayin tukchalar bilan qoplangan. Ildizi baquvvat, yogon, tuproqqa ancha chuqur kiradi. U aprel oyida kokaradi. Barglari oddiy, bazan uch marta patsimon qirqilgan. Bargining uzunligi 25 sm, eni 1,55,5 sm bargchalari dumaloq, oval shaklida. May-iyun oylarida gullaydi. Gullari oqish binafsha rangda. Gultojisi qisqa bolib, qayiqcha shaklida. Ular siyrak holda toplanib, uzunligi 10 sm keladigan shoda hosil qiladi.
Cholyalpiz yoki kiyikot (Ziziphora tenuir L.) labguldoshlar oilasidan bolib, boyi 30 sm ga yetadigan bir yillik osimlik. Aprel oyida unib chiqadi. May-iyun oylarida gullaydi, gullari och bipafsha rangda bolib, poya boylab barg qoltigida joylashadi. Mevasi iyul-avgust oylarida toliq pishadi. Urugi yaxshi unib chiqadi. Yerta bahorda ekilgan cholyalpiz bexato unadi. Cholyalpiz ozidan juda xushboy hid taratadi. U yalpiz singari xushboy, faqat dalada osgani uchun cholyalpiz yoki dalayalpiz deb ataladi; bazi joylarda kiyikot deb ham yuritiladi.
Rovoch (chukri) (Rheum maximowiczii A. Los.) torondoshlar oilasidan, boyi 2 m ga yetadigan kop yillik osimlik. Barglari 40 sm kattalikda, yogon bandlidir. Yirik barglari ildiz oldida doira shaklida joylashgan. Mart oyida kokaradi. Dastlab barglari guj holda toplanib, oqish rangda bolib, keyin esa yashil tusga kiradi. Faqat topgul ornashgan qismidan novdalar chiqadi. U may-iyun oylarida gullaydi. Gul toplamlari boshoqsimon, rovaksimon boladi.
Gulxayri (Althaea rhyticarpa Trautv.) gulxayridoshlar oilasidan, boyi 60180 sm ga yetadigan kop yillik osimlik. Poyasi tik, kop shoxlanmagan, yulduzsimon, tukchalar bilan qalin qoplangan. Barg bandi tukli, bargidan kichik. Barg 35 bolakli, chetlari tishli, ortasida yogon tomiri bilinib turadi. Mart oyida kokaradi. May-iyun oylarida gullaydi. Gullari yirik, shodasimon gultoplamini hosil qiladi. Gultoji gulkosasidan 23 marta uzun, och binafsha rangli, asosi sariqroq. Mevasi iyul-avgust oylarida pishadi. Mevasining ichida 2022 ta urugi boladi. Urugining yonlari siqilgan, 33,5 mm uzunlikda, qizgish-qongir tusda boladi. Gulxayri respublikamizning kopgina viloyatlarida uchraydi. Ayniqsa, mayda shagalli va toshloq yyerlarda kop osadi. U chorvaning asosiy oziqlaridan biri hisoblanadi. Uning poyasidan argamchi va qop toqiladigan dagalroq tola olish mumkin. Quruq poya ogirligiga nisbatan xisoblaganda 10% gacha tola byeradi. Bundan tashqari, undan manzarali osimlik maqsadlarida ham keng foydalanish mumkin. Gulxayrining biologiyasi hali toliq organilmagan. Xalq tabobatida ildizidan tayyorlangan damlama yotalga qarshi dori sifatida foydalaniladi.