|
MUNDARIJA:
Dorivor o'simliklar biologiyasi va ekologiyasi fanining maqsad va vazifalari
Dorivor o'simliklar bioekologiyasini o'rganishning asosiy usullari
O'zbekistonning tabiiy florasi
Introduksiya qilingan dorivor o'simliklar
Dorivor madaniy osimliklari kelib chiqish markazlari
Dorivor osimliklarga atropogen va agroekologik omillar tasiri
Cho'l zonasi dorivor osimliklari
Adir zonasi dorivor osimliklari
Tog zonasi dorivor osimliklari
Yaylov zonasi dorivor osimliklari
To'qay zonasi dorivor osimliklari
Dorivor o'simliklarning geografik tarqalishi
Dorivor o’simliklar ekosistemasi Vitaminli dorivor o‘simliklar bioekologiya
Dorivor osimliklarning ekalogik guruhlari
Dorivor o‘simliklarga abiotik, biotik, antropogen va agroekologik omillarning ta’siri
Dorivor o’simliklarning hayotiy shakillari
Tropik va subtropik zonasi dorivor o’simliklari
O’simliklarning ayrim funksiyalariga haroratning ta’siri
Past va yuqori tempyeraturaning o’simliklarga ta’siri
O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida
Yo’qolib ketayotgan va qo’riqxonalarda saqlanayotgan dorivor o’simlik turlari
Dorivor o'simliklar biologiyasi va ekologiyasi fanining maqsad va vazifalari.
Tirik organizmlarning atrof muxitga munosabati qadim zamonlarda ham malum bolgan. Chunonchi, osimliklarning yashash sharoitiga munosabati haqidagi malumotlarni eramizgacha bolgan 372-278 yillarda Teofrast va yangi eraning 23-79 yillarida Pliniy keltirib otgan. Teofrast Aleksandr Makedoniskiy bilan birgalikdagi yurishlarida yiqqan materiallarini ishlab chiqib, Osiyo, Afrika va Yevropa osimliklarini ozaro taqqosladi, keyinchalik osimliklarning shakli va osishi iqlim, tuproq sharoitiga, ostirish usullariga bogliqligini qayd qilib otgan hamda osimliklar klassifikatsiyasini taklif etgan.Keyinchalik Albert Velikiy ekologik masalalarga toxtalib, osimliklar qishki tinim davrining sabablari, oziqlanishi, tuproq-iqlim sharoitiga, quyosh issiqligiga bogliq xolda osishi va kopayishi togrisidagi fikrlarni bayon qildi. Uygonish davrida geografiya soxasida erishilgan yutuqlar ham biologiya soxasida katta ahamiyatga ega boldi. Ular tabiiy fanlarning rivojlanishiga kuchli tasir korsatdi.Keyinroq 16-18 asrlarda osha davrning kozga koringan botaniklaridan bolgan Chezalpino, Turnefor, Djon Rey, Karl Linney va boshqalarning ishlarida ekologiyaga doir koplab malumotlarni uchratish mumkin. 18-19 asrlarda ulug rus olimlari akademiklar S.Krasheninnikov, I.Gamelin, P.S.Pallas kabi olimlar ham oz ishlarida koplab ekologik malumotlarni keltirganlar. Jumladan, akademik I.I.Lepexin motadil iqlim zonalari, tropik va chol landshafti osimliklarini organgan. Shuningdek, osimliklarning tarqalishini iqlimga bogliqligini va baland tog hamda tundra osimliklarining oxshashligini korsatib bergan.
XX asrda ekologik tadqiqot metodlarining yanada takomillashishi yangi ekologik faktorlarga, yani yoruglik davrining uzunligi, yoruglik spektrining tarkibi, tuproq eritmasining reaksiyasi, mikroelementlarning tasiri, eruvchan alyuminiy, azot va boshqalarga murojaat etishga imkon berdi. Insonning muxitga tasirining kuchayishi havoning sanoat chiqindilari, radiatsiya nurlari bilan ifloslanishini organish zaruratini keltirib chiqardi. Bu hozirda ham muhim masala bolib qolmoqda.Osha davrda (AQSH da ekologiya sohasida alohida yonalish paydo boldi, u ham bolsa «indikator turlar haqidagi talimot», yani tuproqning (karbonatli, qumli, gipsli, shorlangan va boshqa tuproqlarning) har xil xossalarini «korsatkich-osimliklar» haqidagi talimot keng tarqaldi. Keyinchalik (1929) tuproq tarkibida malum midorda boladigan kimyoviy elementlar indikatori togrisida gap bordi. Klementsning «Rasteniya-indikatorы» (Indikator o‘simliklar, 1920), shuningdek, Uiver va Klementsning «Ekologiya rasteniy» (O‘simliklar ekologiyasi) deb nomlangan asarlari tufayli o‘simliklarning o‘sish sharoitini indikatsiyalashda (aniqlashda) tabiiy o‘simliklardan foydalanishga asoslanildi. Shuni qayd qilib otish kerakki, amerikalik olimlar ekologiyani juda keng manoda talqin etganlar va unga fitotsenologiyani ham kiritganlar. Bu kop jihatdan hozirgi chet el ekologiyasi uchun ham xosdir.
Rossiyada ekologiya oziga xos yonalishda rivojlanib bordi. 1868 yilda N.F.Levakovskiy ildizning shakliga tashqi muxitning tasiri haqida dissertatsiya yozdi, shundan song osimliklarning shakli, tuzilishi va rivojlanishiga muxit turli elementlarining tasiri haqida bir qancha ishlarni nashr qildirdi. U birinchi rus ekologi hamda eksperimental tadqiqotchisi ham edi. K.A.Timiryazyevning fiziologiyaga doyir, asosan, fotosintez ustidagi ishlari faqat fiziologiyada emas, balki ekologiyada ham muhim ahamiyatga ega boldi.Otgan asrning oxiri va asrimizning boshlarida Rossiyadagi tuproqshunoslikka va botanikaga doir tadqiqotlar faqat fitotsenologiyaning kelib chiqishiga emas, balki P.A.Kostichev, A. A.Izmailskiy, V.V.Dokuchaevlarning osimliklar bilan tuproqning ozaro aloqasi xaqidagi ekologik goyalarining shakllanishiga ham yordam berdi.
Ayniqsa V.V.Dokuchaev va xodimlarining ishlari tufayli tarixiy, hozirgi iqlim va tuproq sharoitiga bogliq holda osimliklarning tarqalishi va gruppalarga bolinishi qonuniyatlariga aniqlik kiritildiAkademik B.A.Keller rus ekologiyasining rivojlanishiga katta xissa qoshdi. U osimliklarni organishning ekologik metodlarini bayon etdi. Bu bilan u geobotanikaga ekologik qatorlar metodini, sistematikaga ekologik-geografik metodlarning asoslarini kiritdi. U qurgoqchilikka va shorga chidamli osimliklar ustida olib borgan tadqiqotlarida fiziologik va anatomik-morfologik metodlarga tayandi. Keller evolyusiyaning aniq yollarini ekologik tushuntirish muximligini qunt bilan korsatdi. U ekologiyada alohida yonalish «dinamik ekologiya» ga asos soldi. Bu yonalishga kora, osimliklarning ekologik tiplarini muvozanat xolatda emas, balki har akatda organishni taklif qildi.Keyinchalik ekologik fiziologiya L.A.Ivanov (yoruglikning tasiri),N.A.Maksimov (qurgoqchilikka chidamlilik), V.I. Lyubimenko, A.A.Nichiparovich, O.V.Zalenskiy, V.A.Voznesenskiy (fotosintez ekologiyasi), I. I. Tumanov (sovuqqa chidamlilik) xaqidagi tadqiqotlarni olib bordi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
