Mundarija: Dorivor o'simliklar biologiyasi va ekologiyasi fanining maqsad va vazifalari Dorivor o'simliklar bioekologiyasini o'rganishning asosiy usullari

Yo’qolib ketayotgan va qo’riqxonalarda saqlanayotgan dorivor o’simlik turlari.
Sarxush bozulbang Lagochilus inebrians Bunge
G‘arbiy Pomir-Oloy va Janubiy Qizilqum qoldiq tog’‘larining juda kamyob endemigi. Qimmatli dorivor o‘simlik, ammo ko‘plab miqdorda yig‘ib olinishi va chorva mollari tomonidan payxon qilinishi turning areali va sonining qisqarishiga olib kelgan. O‘zbekiston Qizil kitobiga 2- toifada kiritilgan. Tashqi ko‘rinishi. Bo‘yi 30-60 sm bo‘lgan yarimbuta. O‘simlik qalin tukli, syertuk bezchalari bor va kuchli o‘ziga hos hidiga ega. Shoxchalari ko‘p va to‘g‘ri, asosida yog‘ochlashgan, oddiy yoki butoqli. Shoxchalari, barglari va qoshiqchalari qalin tukli, uzun syertuk bezchalar bilan qoplangan. Barglari keng tuxumsimon, asosida qoziqsimon, 3-5-bo‘lakli, keng tuxumsimon parrakli; parraklari butun yoki tishli. Gulxonasi o‘tirgan, 4-6 ta guli yarim g‘ushshasida, yuqori barglar qo‘ltiqlarida. Gulxona oldi qattiq, uch qirrali bigizsimon. Qoshiqchasi tor, qo‘ng‘iroqsimon, uzunligi 5-6 mm, keng uchburchakli o‘tkir tishli, egilgan. Toji- xira-oqish yoki uzunligi 20-28 mm jigarrang tomirli och pushti. Yong‘oqchasi tuksiz, sarg‘ish-kulrang. Iyun-iyul oylarida gullaydi; urug‘lari avgust-sentyabrda etiladi. Tarqalishi. Nurota va Oqtov tizmalari, Zarafshon va Turkiston tizmalari tog’‘ oldilarida, Zirabo’loq-Ziyovutdin tog’‘larida va Kuljuqtov qoldiq tog’‘larida uchraydi. Nurota qo‘riqxonasi hududida muhofaza qilinadi. Yashash joyi. Tog’‘ etagi teksliklari va tog’‘ oldilarida dengiz satxidan 1200 metrgacha balandlikda gilli va shag‘alli tuproqlarda o‘sadi. Soni. Kichik to‘plar hosil qilib uchraydi, populyasiyalarning eng zich to‘plari Nurota va Oqtovda uchraydi.
Nurota tizmasining tabiiy kamyob, relikt endemigi. Soni qisqarishining asosiy sababi- chorva mollarining xaddan tashqari o‘tlatilishidir. Aftidan, soni kamligining tabiiy sabablari ham bor. O‘zbekiston Qizil kitobiga 2- toifada kiritilgan. Tashqi ko‘rinishi. Bo‘yi 15-40 sm ga teng ko‘p yillik o‘t o‘simligi. Poyasi yakka yoki soni 2-3tagacha, to‘g‘ri yoki yuqoriga yo‘naltirilgan, qalin bezchasimon tukli. Ildizoldi barglari ko‘p sonli, bandli, nashtirsimon-uzun, patsimon bo‘lingan, o‘tkir patsimon-parrakli bo‘laklari bilan; o‘rta va yuqori poya barglari kichiklashgan, yaxlit, o‘tirgan. Gullari 4 gulli g‘ushshasida, uzunligi 10-12 mm bo‘lgan gul bandda. Kosasi keng qo‘ng‘iroqsimon, bezchali tukli, engil shishgan, 22-25 mm uzunlikda, bo‘rtgan tomirli, noaniq ikki labli. Toji oq yoki sarg‘ish, yirik, uzunligi 40-45 mm kosasidan kuchli chiqib turadigan. Mayning ikkincha yarmi-iyulda gullaydi, mevasi iyul-avgustda etiladi. Tarqalishi. Nurota tizmasi. Nurota qo‘riqxonasi hududida muhofaza qilinadi. Yashash joylari. Tog’‘larning quyi va o‘rta mintaqasida, suvayrig‘ich cho‘qqilar, asos jinslari chiqib qolgan joylarda va qoya yoriqlarida tosh va shag‘alli yon bag‘irlarda uchraydi. Soni. Juda siyrak, onda-sonda, nodir namuna yoki 2-10 ta dan bir necha o‘ntagacha o‘simlikdan iborat to‘plar bo‘lib uchraydi.