Mumtoz so’Z” 2011 Zamonaviy o’zbek tili: Sintaksis

Ikki tarkibli egasiz yoyiq sodda gaplar [E-IIWPmYO]. Ikki tarkibli egasiz yoyiq sodda gaplar [E-IIWPmY] gaplarning yoyiq, kengaygan ko‘rinishidir. [E-IIWPmYO] gaplar tarkibini kesim va uning tarkibi, ya’ni kesim vazifasida turgan so‘z va uning kengaytiruvchi bo‘laklari tashkil qiladi. [E-IIWPmYO] gaplar bir tarkibli yoyiq gaplar [IWPmYO] bilan tarkibida qo‘llaniladigan bo‘laklari asosida o‘xshaydi. Ammo [IWPmY] gaplarda shaxs majhul ifodalangan bo‘lib, egani batamom tiklab bo‘lmaydi. [E-IIWPmYO] gaplarda esa ega ifodalanmagan bo‘ladi, ammo uni tiklash mumkin. Bunday gaplarda shaxs [E-IIWPmY] gaplar kabi aniq-umumlashgan-noaniq formada namoyon bo‘ladi.
Shaxsi aniq, shaxsi noaniq, shaxsi umumlashgan [E-IIWPmYO] gaplarga misol: 1) Jiyaningizni olib ketganim keldim (shaxsi aniq). 2. –Gulzorni buzib tashladi (shaxsi noaniq). 3. Bugungi ishni ertaga qo‘yma (Maqol) (Shaxsi umumlashgan).
[E-IIWPmYO]gaplarda ham [W] turli xil so‘z turkumlari, otlashgan so‘zlar bilan ifodalanadi. Boshqa gaplarda bo‘lgani kabi bunday gaplarning [Pm] qismi ham o‘sha uch ko‘rinishda hosil bo‘ladi. Nutqda murakkablashish xususiyatiga ega. Qisqasi, [E-IIWPmY] gaplarga xos bo‘lgan xususiyatlar va holatlar [E-IIWPmYO]gaplar uchun ham xos. Bu tur gaplar tarkibida ikkinchi darajali bo‘laklarning ishtirok etishi bilan [E-IIWPmY] gaplardan farq qiladi, xolos.

Savol va topshiriqlar

1. 
   Lisoniy umumiylik haqida gapiring.
   
2. 
   Nutqiy xususiylik deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Lisoniy sintaktik birlik mohiyatini tushuntiring.
   
4. 
   Nutqiy sintaktik birlik haqida gapiring.
   
5. 
   Sintaktik qolip nima?
   
6. 
   Qolip hosilasi nima?
   
7. 
   Kesim gap markazi deganda nimani tushunasiz?
   
8. 
   Gap kengaytiruvchisi qanday xususiyatga ega?
   
9. 
   Kesimlik kategoriyasi maqomi haqida gapiring.
   
10. 
    Kesimlik shaklllarining qanday turlari bor?
    
11. 
    Yig‘iq gap nima?
    
12. 
    Yoyiq gap qanday bo‘ladi?
    
13. 
    Bir tarkibli gaplarni tushuntiring.
    
14. 
    Ikki tarkibli gaplar haqida gapiring.
    
15. 
    Egali gap qanday bo‘ladi?
    
16. 
    Egasiz gap qanday bo‘ladi?
    
17. 
    Atov birligi qanday turlarga bo‘linadi?