мукаммал бозор ва монополия. Бозор тузилмаси. Мукаммал рақобат: тавсифи ва асосий белгилари

7.3 Мукаммал рақобат шароитида нархни шаклланиши ва ва ишлаб чиқариш хажмини аниқлаш.
Турли хил бозор тузилмаларида нархлар ҳар хил тарзда шаклланади. Хўш мукаммал (соф) рақобат шароитида нарх қандай шаклланади?
Амалда мукаммал рақобат соф ҳолда кам учрайдиган ҳодисадир. Аммо бир қатор тармоқ бозорлари мавжуд бўлиб, улар нисбатан шундай структурага эгадир. Рақобатлашувчилар бир турдаги товарни бозорга таклиф этадилар, шу боис улар харидор учун курашадилар. Масалан, нон бозорида сотувчилар факат нонни таклиф этадилар, уларнинг харидори хам бир хил, шу сабабли нонни турли харидорга кўпрок сотиш учун курашадилар.
Масалан, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари бозори. Бу бозорда мустақил кўп сонли сотувчилар стандартизация қилинган маҳсулотни таклиф этадилар, бунда нарх талаб ва таклиф ўртасидаги нисбат орқали таркиб топади. Кўпгина бозорларда маҳсулотни кўп улуши кам сонли фирмалар томонидан таклиф этилади. Бундай ҳолларда йирик фирмалар бозорда ҳукмрон мавқега эга бўладилар ва маҳсулотларнинг сотиш шартларига таъсир эта оладилар. Бунинг натижасида бозор иштирокчилари ўртасидаги муносабат ҳам ўзгаради. Мукам­мал рақобат иқтисодий ютуқдан хам ишлаб чикарувчини, хам истеъмолчини бахраманд килади. Ишлаб чикарувчи ютуғини фойда ташкил этади. Истеъмолчи ютуғини эса у мулжаллаган нарх билан товарнинг амалда сотиб олинган нархи ўртасидаги фарқ ташкил этади. Бундай шароитда ишлаб чиқарувчи фойдасини нархни ўзгартириш ҳисобига эмас, балки ялпи даромад билан ялпи ишлаб чиқариш харажатлари ўртасидаги фарқни кўпайтириш ҳисобига олади. Эркин рақобат бор жойдаги амалий нарх харидор нархи билан сотувчи нархи оралиғида бўлади, бу эса икки тамон мафаатларини уйғунлашуви натижаси ҳисобланади.
Харидор нархи, сотувчи нархи - бозор иштирокчилари битим пайтида маҳсулот учун таклиф қиладиган нархлар
Харидор нархи - харидор товарни сотиб олишга рози бўлган нарх. Харидор нархи, харидорлар маҳсулот ҳақида қандай фикрда бўлишига боғлиқ: маҳсулот қанчалик зарур, модага жавоб берадими ёки йўқми, нафлими ёки унчалик эмас. Харидорнинг нархи маҳсулотга бўлган талабни акс эттиради. Агар таклиф талабдан юқори бўлса, унда маҳсулот харидор нархида сотилади. Масалан, жун пайпоқларни ҳар қандай дўконда топиш мумкин ва харидор улар учун максимал 10 минг сўм тўлашга тайёр. Сотувчи бир жуфт пайпоқни 15минг сотганда хурсан бўлар эди, лекин у бозорга мослашади, акс ҳолда у ҳеч нарса сотмайди яни махсулотини 10минг сўмдан сотади.