Muhandislik -geologik tadqiqotlar

 
14.7-rasm. Jarliklarning kengayib 
borishi:  I-jarlikni bo’ylama qirqimi; 
1-boshi, 2-asosi, 3-cho’qqisi, 4-jarning 
kengaish tomoni, 5-chiqish konusi,  
6-yemirilish bazisi. II-jarlikning 
ko’ndalang qirqimi; 1-faol jarlik,  
2-balka III- faol jarlikning  elementlari; 
a) oqim boshi. IV-jarlikning ko’rinishi. 
 
Vaqtinchalik  suvlarning  yemirish  faoliyati  bir  kancha  omillarga    bog’liq 
bo’ladi: 
O’simlik  qatlamida  oson  yuviluvchi,  bo’shoq,  bog’lanmagan  jinslarning 
mavjudligi,    jalalarning  yog’ishi,  daryo  oqimlarining  yemirilish  bazisini    pastda 
joylashganligi,  yuzani  nishabligi  kattaligi,  jinslar  tarkibidagi    tuz  miqdorini  oz 
bo’lishi - bu omillarga misol bo’la oladi. Jarliklarni  hosil bo’lishi va uni kengayib 
ketishi, ekinzor yerlarga, aholi yashash  joylariga va inshootlarga katta xavf soladi. 
Jarliklar  yaqinida  bo’lgan  inshootlar  zamini  yuvilib  ketavergach,  o’zining 
turg’unligini  yo’qotadi.  Shuni  ham  aytish  kerakki,  sug’oriladigan    rayonlarda 
sug’orish  irrigatsiya  eroziyasi  ham  sodir  bo’ladi.  U  sug’oriladigan  baland  - 
pastliklarda  sug’orish  texnikasiga  yetarli  rioya    qilmaslik  oqibatida  kelib  chiqadi. 
Eroziya tufayli suv jo’yaklarni yuvib,  daladan ko’p mayda zarralarni oqizib ketadi, 
tuproq  unumdorligi    pasayadi,  o’simlik  yaxshi  o’sa  olmay,  hosili  kamayadi. 
Jarliklarni hosil  bo’lmasligi uchun turli tadbirlar qo’llaniladi. Ular aktiv va passiv  
bo’lishi mumkin.  Jarliklarni oldini olish  passiv tadbirlardan; Jarliklar yaqinidagi, 
o’rmonzorlarni kesmaslik, yer haydamaslik, mol  boqmaslik va x.k.  

---

109 
 
14.8 - rasm. Daryo erozion 
terrasalarining ko’ndalang 
kesimi: daryo  dastlab aa1, keyin 
vv1 punktir chiziqlari bo’yicha 
ossan; I va II erosion  terrasalar. 
Jarning kengayib ketmasligi uchun ko’riladigan    aktiv chora - tadbirlarga 
yuzadagi  suvlar  harakatini  tartibga  solish  (chuqurliklar  va    lotoklar  yotqizish); 
jarning tubini kichik to’g’onlar qurish yo’li bilan  yuvilishdan saqlash, qirg’oqlarni 
mustahkamlaydigan o’simliklar o’tqazish  hisoblanadi.