Muhandislik -geologik tadqiqotlar

 
CaCO
3 
Q CO
2 
Q H
2
O 

 Ca (HCO
3
)
2
 
 
Bo’r    bo’sh  jins  bo’lganligidan  suvda  faqatgina  erib  qolmasdan,  osonlik  
bilan yuvilib chiqib ketadi. Karstni hosil bo’lishida tog’ jinslarning  darzliligi ham 
katta  ta’sir  ko’rsatadi.  Darzlardan    kirib  borgan,  yer    osti  suvlari,    atmosfera 
yog’inlari  va  tog’  jinslari  yemirilishini    kuchaytiradi.  Karstlar,  ayniqsa  tektonik 
zonalarda ko’proq uchraydi,  sababi bu zonalarda tog’ jinslari darzlari ko’proq va 
yerning chuqurrok  qismlarigacha  kirib boradi. 
Atmosfera  yog’inlari  va  daryo  suvlari  kamroq  minerallashgani  sababli, 
karstlar hosil kilishda faol rol’ o’ynaydi. 
Atmosfera suvlari yemiriluvchi jinslar massivlari ustida dastlabki yo’llarni 
hosil  kiladi,  so’ngra  bu  yo’llar  kengayib  jo’yaklar,  tarnovlar  (karrlar)  hosil  kiladi 
va bu hosil kilingan yuzalarni -  karrli yuzalar deb ataladi.  
Lyoss  tog’  jinslarida  hosil  bo’ladigan  bo’shliqlar,  ko’pincha    o’simliklar 
hamda  xayvonlarning  (kemiruvchilar)  yashashi  jarayonidan  paydo  bo’lgan,  yer 
ustidan  pastga  qarab  yo’nalgan,  naysimon,  ba’zan    aylanasimon  holdagi,  turli 

---

105 
 
kattalikdagi bo’shliqlarga, atmosfera  yog’inlarining oqib kirishi va birorta pastlik, 
qulay  joydan  yer  yuzasiga    sizib  chiqishi  natijasida  hosil  bo’ladi.  Bunday 
bo’shliqlar    Respublikamizda  Toshkent  oldi  rayonlarida,  Parkent  vodiysida, 
Shimoliy   Farg’ona vodiysida - Namangansoy, Chortoqsoy, Kosonsoyda uchraydi.   
Karstlar  hosil  bo’ladigan  tog’  jinslari  qurilish  uchun  anchagina    mushkulliklar 
tug’diradi.  Gipsli  va  osh  tuzi  tarqalgan  joylarda      faqatgina  mavjud  bo’lgan  karst 
emas  balki,  uning  yangi  xillarini  va    ayniqsa  binoning  asosida  hosil  bo’lishi, 
qurilish  uchun  xavf  soladi.  Og’ir    inshoot  qurilishi  natijasida  yer  yuzasiga  yaqin 
joylashgan  g’orlar,  o’pirilib    tushishi  mumkin.  Tonnellarni  qurishda  karstli 
hududlardan  o’tishda,    yo’llarda  yirik  g’orlar  uchrashi  mumkin  va    bu  anchagina 
qiyinchiliklar    tug’diradi.  Agarda  inshootning  geologik  jihatdan  qulay  bo’lgan 
joylarga    joylashtirish  imkoni  bo’lmasa,  karstli  bo’shoq  tog’  jinslarini  sun’iy 
ravishda  zaminda  zichlash,  masalan,  zich  sementli,  mayda  zarrali  qum 
aralashmalari,  sementli  -  gilli  aralashma  bilan  zichlash  lozim.    Tonnellarni 
o’tkazishda, g’orlarni shiplaridagi tog’ jinslarini  o’pirilib  ketmasligini oldini olish 
maqsadida, mustahkam tom nishalari  tayyorlanadi. 
Karstli  hududlarda  har  qanday  inshoot  qurilishida  yer  osti    g’orliklari 
namoyon  bo’lish  bosqichi  va  xarakterini  o’rganish,  karstli    qatlamlarini  va  uning 
suvli  xususiyatlarini  o’rganish,  va  ayniqsa    tektonik  zonalarga  ahamiyat  berish 
zarur.