Muhandislik -geologik tadqiqotlar

daryo  eroziyasi  -  deyiladi.  Daryo  quyiladigan    suv  havzasi  sathi  eroziya  bazisi 
deyiladi.  Masalan, Chirchiq va  Ohangaron daryolari eroziya bazisi, Sirdaryoning 
suv  sathi  hisoblanadi.    Sirdaryoning  eroziya  bazisi  bo’lib,  Orol  dengizining  sathi 
hisoblanadi.    O’zan  va  qirg’oqlarning  yuvilishi 
natijasida 
daryoning 
ikkala 
qirg’oqlarida  
pog’ona  -  pog’ona  shaklidagi  balandliklardan 
iborat  supachalar  hosil    bo’ladi,  bular  daryo 
terrassasi    deb  ataladi.  Daryo  terrassasi  o’z  
tuzilishiga  qarab,  uchga;  erozion  (yuvilgan), 
erozion  akqumulyativ    (yuvilib  yig’ilgan)  va 
asosli terrassalarga bo’linadi.  

---

110 
 
Erozion terrassalar daryo qirg’oqlarida tub jinslarning yemirilishidan hosil 
bo’ladi (14.8- rasm). 
Erozion  akkumulyativ  terrassa  daryo  yotqiziqlarining  qayta-qayta  yuvilib 
tagi ochilishi natijasida hosil bo’ladi. (14.9-rasm) 
Daryo    vodiysida  erozion  va  akqumulyativ    sikllarning  bir  necha  marta 
takrorlanishi tufayli erozion va akqumulyativ terrasalar hosil bo’ladi.  
Terrasalar      vodiy      yonbag’ri      bo’ylab    qiya  suppachalar    shaklida 
tarqalgan      bo’ladi, bunday  suppachalarning soni  har xil bo’lib, 3  dan  20  tagacha  
bo’ladi.    Tuzilishiga  ko’ra  terrasalar:  allyuvialli,  to’la  allyuvial,    yotqiziqlaridan 
iborat,  erozion  -  tub  jinslardan  tashkil  topgan  bo’lib,    allyuvial  jinslar  bilan 
qoplangan bo’ladi.  
 
14.9 – rasm. Daryo erozion – akkumulyativ  terrasalarining ko’ndalang kesimi: 
daryo dastlab aa, keyin bb va  vv punktir chizislar bo’yicha  oqqan;  
I,II, III, IV erozion – akkumulyativ terrasalar. 
 
Daryolarning  yemirilib  borishi,  uning  yaqinidagi  aholi  yashaydigan  
joylarga,  sanoat  inshootlariga  va  ayniqsa  ko’priklarga  zarar  yetkazishi    mumkin. 
Ko’priklar uchun tag va yon eroziya ham xavfli hisoblanadi.  
        Ko’prikning  tayanch  ustunlari  suvning  oqimi  va  o’zanida  bo’lsa,  oqim 
yuzasi    bu  zonada    kichikligi  sababli  suvning  tezligi  katta  bo’lib,    tagi  tez  yuvila 
boshlaydi.  Ko’priklarni  yemirilishidan  saqlash  chorasi,  tayanch  asosini    iloji 

---

111 
 
boricha  chuqurrok joylashtirish, va qo’shimcha chora sifatida xarsang  tosh, og’ir 
yuklarni  ko’prik  asosiga  tashlashdir.  Yon  tomonni  yuvilishdan    saqlash  uchun 
qirg’oq  ihota qismlarini mustahkamlash zarurdir.