Муаммо ва ечимлар республика илмий-амалий конференция материаллари инновационные подходы в повышении

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti professori
“Ta’lim to‘g‘risida”gi va “Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston 
Respublikasi qonunlariga, 2017­2021­yillarga mo‘ljallangan “O‘zbekiston Respublikasini yanada 
rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi”, 2018­yil 5­sentabrdagi “Xalq ta’limi tizimiga 
boshqaruvning yangi tamoyillarini joriy etish chora­tadbirlari to‘g‘risida”gi PK­3931­sonli Qarori, 
shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017­yil 6­apreldagi “Umumiy 
o‘rta va o‘rta maxsus, kasb­hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 
187­sonli Qaroriga muvofiq, ta’lim bosqichlarining uzluksizligi va izchilligini ta’minlash, 
ta’limning zamonaviy metodologiyasini yaratishni yanada takomillashtirishni taqozo etadi. 
Bunday muammoni hal etish mavzu bо‘yicha uslubiy, didaktik va variativ yondashuvlarni bir 
tizimga keltirib, interaktiv tizim orqali mavzuni о‘tish tavsiya etiladi. Bu yо‘nalishdagi ilmiy 
izlanishlar shuni kо‘rsatadiki, mavzuni tizimli о‘rgatishda ta’limning klaster metodidan foydalanish 
yuqori samara beradi.
Sо‘nggi yillarda jahon miqyosida ta’limning klaster metodi, о‘zining mohiyati jihatidan 
umumta’lim maktablarida matematika fanini o‘qitishda o‘z samrasini bermoqda. Respublikamizda 
bu yо‘nalishda pedagogika oliy о‘quv yurtlari bilan bir qatorda ilmiy markazlar о‘qituvchilari 
malaka oshirish markazlari bilan hamkorlikda izlanishlar olib bormoqdalar. Matematika fanini 
о‘qitishda klaster metodini qо‘llash asnosida bu fanniing xususiyatidan kelib chiqqan holda uni 
“loyihalab” о‘qitish uslubini о‘qituvchi yaxshi bilishi kerak.
Umumta’lim maktablarning yuqori sinflarida (10­11 sinflarda) matematik analiz elementlari 
– funksiya hosilasi, aniqmas integralli va aniq integralli mavzulari о‘rgatiladi. Ularning amaliy 
tadbiqlari ham qisman bayon etiladi. Bu mavzuga tegishli tushinchalar ta’riflar orqali berilib, 
asosiy xossalari tegishli teoremalar orqali isbotlanadi. Ammo tajriba shuni kо‘rsatadiki, aksariyat 
hollarda о‘quvchilar bu mavzularning mazmun­mohiyatiga yetib borishda muammolarga 
uchraydilar. Buning sabablaridan biri, masalan, “Aniqmas integral va uni hisoblash usullari” 
mavzusni о‘qituvchi tomonidan bayon etilganda tushincha va xossalar kompleksining yaxlitligi 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
10 
kuzatilmaydi. Bunday yaxlitlikni ta’minlashda didaktik vositalar formulalar orqali ifodalangani 
uchun mavzu о‘zlashtirilishi murakkablashadi.
«Klaster» metodidan foydalanish tavsifi 
•
1-bosqich. 
O‘rganailayotgan mavzuga oid barcha ma’lumotlarni to‘plash va 
tizimlashtirish. 
•
2-bosqich. 
Mavzuga oid mantiqan tugallangan fikrlarning mantiqiy bog‘liqlilik 
bosqichlarini aniqlash va maqsadni shakllantirish (soddadan murakkabga). 
•
3-bosqich. 
Belgilangan vaqt nihoyasiga yetmaguncha, o‘rganilayotgan mavzu doirasida 
har bir bosqichga oid g‘oyani o‘ylang va uning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligi bo‘yicha qiyosiy tahlil 
o‘tkazing.
•
4-bosqich. 
Muayyan tushuncha doirasida imkon qadar ko‘prok yangi g‘oyalarni ilgari 
surish hamda mazkur g‘oyalar o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlik va bog‘liklikni ko‘rsatishga harakat 
qiling. G‘oyalar yig‘indisining sifati va ular o‘rtasidagi aloqalarni ko‘rsatishni cheklamang. 
Aniqmas integralning klassik ta’rifi 
Agar (a,b) da f(x) funksiya biror F(x) funksiyaning hosilasiga teng, ya’ni (a,b) intervaldan 
olingan ihtiyoriy x uchun f(x) funksiyaning boshlang’ch funksiyasi deyiladi. Ravshanki, agar biror 
oraliqda F(x) funksiya f(x) ning boshlang‘ich funksiyasi bo‘lsa, u holda ixtiyoriy o‘zgarmas C  son 
uchun F(x)+C unksiya ham f(x) ning boshlang‘ich funksiyasi bo‘ladi, chunki