Муҳаммад ал-хоразмий номидаги тошкент ахборот технологиялари

Algebraik fraktallar – mazkur tipdadagi fraktallarni n-o’lchovli fazoda 
chiziqli bo’lmagan jarayonlar yordamida hosil qilinadi. Ikki o’lchovli jarayonlar 
eng ko’p o’rganilgandir. Nochiziqli iterativ jarayonni diskret dinamik tizim sifatida 
talqin qilishda ushbu tizimlar nazariyasining terminologiyasidan foydalaniladi: 
fazaviy portret, barqaror holat jarayoni, attraktorlar va boshqalar. 
Stoxastik fraktallar - agar iterativ jarayonda uning parametrlarini tasodifiy 
o’zgartirsa, mazkur tipdagi fraktallar hosil qilinadi. Bu tabiiy narsalarga juda 
o’xshagan ob’ektlarni ishlab chiqaradi - assimetrik daraxtlar, qirg’oq chiziqlari va 
boshqalar. Ikki o’lchovli stoxastik fraktallar er sirti va dengiz yuzasini 
modellashtirish uchun ishlatiladi. 
Manbalar [1, 2] da fraktallarni boshqa ko’rinishdagi tasniflarini ham 
uchratish mumkin masalan, fraktallarni deterministik (algebraik va geometrik) va 
deterministik bo’lmagan (stoxastik). 
Fraktallardan foydalanish. Birinchidan, tasvirlarni fraktal tarzda siqish, 
ikkinchidan, peyzajlar, daraxtlar, o’simliklarni qurilish va fraktal to’qimalarni 
yaratish. Shuningdek, fraktallar matematikada ham qo’llaniladi. Tasvirlarni fraktal 
siqish yordamida fayl hajmini sezilarli darajada kamaytirish mumkin. Mexanika va 
fizikada fraktallar ko’plab tabiat ob’ektlarining konturlarini takrorlashning noyob 
xususiyati tufayli qo’llaniladi. Fraktallar daraxtlar, tog’ sirtlari va yoriqlarini 
segmentlar yoki ko’pburchaklar to’plamlari ko’rinishida berilgandan ko’ra yuqori 
aniqlikda olish imkonini beradi. 
Fraktallar nazariyasi asosida tasvirlarni tanib olish. Tasvirlarni tanib olish 
olingan ob’ektni qaysi sinfga o’tkazish mumkinligi haqidagi savolga aniqlik kiritib 
belgilanadi. Ta’kidlash mumkinki, tanib olish muammosi ko’plab vazifalarni 
qamrab oladi. Bular sinflar alifbosi va belgilar lug’atini qurish, shuningdek, tanib 
olish jarayonlarini matematik va kompyuterda modellashtirish hamda axborotlarni 
qayta ishlash usullari. Amaliyotda har qanday masalaning o’ziga xos xususiyati 
ishlatiladigan axborot turiga qarab belgilanadi. Radarni tanib olish belgilarining 
ishchi lug’ati har doim imzolarni ishlatadi. Ular radar ob’ektlarning koordinatalari 
bilan bevosita bog’liq bo’lmagan aks ettirilgan signallarning fazoviy, vaqtinchalik, 
spektral va polarizasiya tuzilishini o’z ichiga oladi. Ishchi lug’at tarkibi bo’yicha 
yakuniy qaror ob’ektlarni sinflarga bo’lingan holda tasniflash vazifasidan 
tashqarida qabul qilinishi mumkin emas. Sinflar alifbosi va belgilarning so’z 
birikmalarini topish vazifalari tanib olish va saralash uchun u yoki bu hal qiluvchi 
qoidalar-algoritmlardan foydalanish bilan bevosita bog’liq. Hozirgi vaqtda tanlab 
olingan 
signallar 
yoki 
maydonlar 
topologiyasi 
va 
fraktal 
primitivlar 
tushunchalarini ishlatib tasvirni aniqlashga yangi integrasiyalashgan yondashuv 
taklif qilingan [3, 4]. 

---

80